به طور كلی در تعریف عطر میتوان گفت كه عطر مجموعه ای از مواد خوشبو كننده بعلاوه یك حلال مناسب است اجزای اصلی یك عطر را:

(1) حاملها یا حلال:
از حلالهای جدید و پركار امروزی برای نگهداری مواد معطر مخلوط اتیل الكل بسیار خالص به همراه مقدار كم یا زیاد آب است. میزان آب بر طبق انحلال پذیری روغنهای مورد استفاده تعیین میشود. حلال مذكور بدلیل فراریت بالایی كه دارد پخش بویی را كه حمل میكند آسان میسازد و ضمن آنكه تاثیر سوئی هم بر پوست و همچنین واكنش خاصی با مواد حل شونده ندارد. اما قبل از هر چیز باید بوی الكل از بین برود كه برای اینكار از مواد برطرف كننده بو یا پیش تثبیت كننده استفاده میشود از موادی كه چنین كاری را انجام میدهند میتوان به صمغ بنزویین و یا دیگر تثبیت كننده های رزینی اشاره كرد كه این مواد به الكل اضافه میشوند و بعد از مدت یك یا دو هفته الكل تقریبا بی بو بدست می آید، بوی خام طبیعی آن با رزین خنثی میشود.

(2)  تثبیت كننده ها:
به طور كلی در یك محلول حاوی مواد معطر و فرار، جزئی كه فراریت بالاتری دارد اول تبخیر میشود، و از آنجایی كه مجموعه مواد مختلف ایجاد بوی معطر میكنند باید بر این اشكال غلبه كرد برای همین از یك تثبیت كننده استفاده میكنند، ماده ایكه فراریت پایین تر از روغنهای عطری دارند و سرعت تبخیر اجزای تشكیل دهنده و معطر را كند و یكسان میكنند. از انواع تثبیت كننده ها میتوان به

▪ ترشحات حیوانی نظیر مشك و عنبر و ...

▪ محصولات رزینی كه بر اثر آسیب دیدگی و یا بطور طبیعی از گیاهان خاصی ترشح میشوند مانند:بنزویین و صمغ یا ترپنها

▪ روغنهای اسانسی كه هم بوی خوش و هم نقطه جوش بالاتر از حد متعارف {۲۸۵-۲۹۰درجه سلسیوس}دارند مانند مرموك و صندل و ...

مواد تثبیت كننده سنتزی:
برخی از استرهای نسبتا بی بو با نقطه جوش بالا مانند گیسریل دی استات نقطه جوش ۲۵۹درجه سلسیوس و اتیل فتالات با نقطه جوش ۲۹۵ درجه بنزیل بنزوات با نقطه جوش ۳۲۳ درجه سلسیوس و همچنین مواد كه بوی خاصی دارند و پس از اضافه شدن به مجموعه مواد معطر بوی خود را منتقل میكنند مانند: آمیل بنزوات، استوفنون، استرهای الكلی سینامیك، استر های اسیدی سینامیك و....مواد خوشبوی موجود در عطر: به طور كلی مواد خوشبوی موجود در عطرها به موارد زیر تقسیم میشوند:

روغنهای اسانسی:
در حقیقت از نوع روغنهای خوشبوی فرار با منشاء گیاهی هستند. البته باید میان روغنهای بدست آمده از عطرگیری با روغنهای جاذب یا استخراج توسط حلال و روغنهای اسانسی بازیابی شده توسط تقطیر تفاوت قائل شد. در روغنهای حاصل از تقطیر ممكن است اجزای سازنده غیر فرار و اجزایی كه بدلیل تقطیر از بین رفته اند را نداشته باشد، به طور كلی میشود گفت در عمل تقطیر ما قسمتی از مواد مورد نیاز مان را از دست میدهیم بعنوان مثال: گل محمدی كه فنیل الكل در بخش آبی محصول تقطیر از بین میرود و یا عصاره بهار نارنج كه روغن تقطیر شده بخش بسیار كوچكی از متیل آنترانیلات است در حالی كه روغن استخراج شده ممكن است حدود یك ششم این جزء سازنده را داشته باشد. روغنهای اسانسی در اصل در آب نامحلول و در حلالهای آبی محلول هستند، همانطور كه در مورد گلاب و عصاره بهار نارنج دیده میشود مقدار كافی روغن ممكن است در آب حل شود و بوی تندی به محلول بدهند. این روغنهای به قدر كافی فرار هستند كه در بیشتر مواد هنگام تقطیر تغییر نمیكنند و همچنین با بخار آب فرار هستند و رنگشان از بی رنگ تا زرد یا قهوه ای است یك روغن اسانسی معمولا مخلوطی از تركیبات است. تركیباتی را كه در روغنهای اسانسی بوجود میآیند میتوان بصورت زیر دسته بندی كرد:

▪ استرها: عمدتا بنزوییك؛ استیك؛ سالسیلیك؛ و سینامیك اسیدها.

▪ الكلها: منتول و بورنئول و... آلدهیدها: بنزآلدهید؛ سینامالدهید؛ سیترال

▪ اسیدها: بنزوییك؛ سینامیك؛ ایزووالریك در حالت آزاد.

▪ فنولها: تیمول؛ اوژنول، كارواكرول.

▪ كتونها: كارون؛ منتون؛ ایرون؛ كامفور و...

▪ لاكتونها:كومارین و..

▪ ترپنها: كامفئین؛ پینن؛ لیمونن؛ سدرین


فلاندرین وهیدروكربنها:
سیمین؛ استیرن فنیل اتیلن در گیاهان زنده روغنهای اسانسی احتمالا در متابولیسم یا حفاظت در برابر دشمن دخالت دارند، هر بخش از گیاهان یا تمام بخشها ممكن است حاوی روغن باشند، روغنهای اسانسی در غنچه ها؛ گلها؛ برگها؛ پوست؛ ساقه؛ میوه؛ تخمها؛ چوب؛ ریشه ها و ساقه های زیر زمینی و در برخی از درختان در ترشح صمغ روغنی یافت میشود. روغنهای فرار را میتوان از گیاهان با روشهای گوناگونی بدست آورد كه عبارتند از: فشردن؛ تقطیر؛ استخراج با حلالهای فرار؛ روغن های جاذب و خیساندن، لازم به ذكر است كه استخراج با حلالهای فرار یك روش جدید است كه میتواند جایگزین روشهای دیگر شود اما از تقطیر گرانتر است، بیشتر روغنها معمولا بوسیله تقطیر با بخار آب بدست می آیند. اما در برخی از روغنها دما اثر معكوسی دارد مثل روغن مركبات كه با فشردن پوست آنها روی اسفنج بدست میآیند، روغنی كه به اسفنج منتقل میشود در مراحل بعدی با فشردن اسفنج جمع می گردد. در برخی ازگلها بوسیله تقطیر روغنی بدست نمی آید یا روغن آنها در اثر تقطیر تخریب میشود برای همین از روشهای دیگری استفاده میشود. از بین روشها ی ذكر شده به توضیح مختصر تقطیر با بخار آب می پردازیم.

تقطیر با بخار آب:
گلها و گیاهان دارای برگ باریك داخل دستگاه تقطیر ریخته میشوند، برگها وریشه های آبدار و ساقه های كوچكتر باید به ذرات كوچكی تبدیل شوند؛ مواد خشك پودر میشوند؛ چوبها و ریشه های سفت به قطعات كوچكی خرد میشوند؛ انگور در حالت طبیعی به دستگاه خورانده میشود چون گرمای تقطیر به سرعت فشار كافی برای شكافتن پوسته بیرونی آنها فراهم میكند، تقطیر معمولا در فشار جو انجام میشود مگر اینكه اجزای روغن هیدرولیز شوند در آن صورت بهتر است كه در خلا انجام شود، در بیشتر موارد تقطیر به روش سنتی انجام میشود، مانند گلاب گیری كه البته كارایی این روشها پایین است و روغن با مواد دیگری همانند آكرولئین؛ تری متیل آمین و مواد كرزوت آلوده میشود. روش هم بدین صورت است كه از بشكه های روغن یا دیگهای مسی مجهز به لوله های چگالنده هستند كه از میان حمام آبی میگذرند. مواد و آب به درون دستگاه تقطیر ریخته میشود و یك آتش مستقیم از موادی كه از تقطیر پیش برجا مانده در زیر دستگاه روشن میشود .بدین ترتیب با عمل تقطیر روغن گیری انجام میشود.

مطالب تكمیلی:
اول از همه باید بدونین كه همه عطرا یه مخلوطی از مواد طبیعی (عصاره گیاهان) و مواد مصنوعی (برای تقویت بو و افزایش مدت تاثیر اون) هستن. الكل به عنوان مایع اصلی تشكیل‌دهنده هر عطر هست و نسبت مخلوط شدنش با اسانسهای معطر، باعث نامگذاری محصول نهایی میشه. دلیل استفاده از الكل اینه كه الكل با خاصیت تصعید شدن و انتشار به اطراف بدنتون باعث میشه دیگران تا فاصله چند متری بفهمن كه شما عطر زدین.اگه تو یه عطری میزان مواد معطر بین ۲۰ تا ۴۰ درصد باشه (و باقیش الكل و یه كم آب باشه) به اون عطر میگن perfume كه این نوع عطر از همه انواع دیگه خالصتره و دوام بیشتری داره و در نتیجه گرونتر هم هست. اودوپرفیوم ( eau de perfume) حاوی ۱۵ تا ۲۲ درصد مواد معطره هست و متداولترین نوع عطر هم همینه كه هم میزان دوام و پایداری رایحه اون زیاده و هم اینكه قیمتش نسبت به قبلیه كمتره.اودوتوالت (eau de toilette) به عطری میگن كه درصد مواد معطره اون بین ۸ تا ۱۵درصد باشه. این عطرا معمولا یه بوی ملایم و كم دوام دارن و بیشتر مناسب اسپری بدن هستن كه بدرد پریدن خواب از سر و استفاده در محیط كار میخورن.ادوكلن (eau de cologne) هم در اصل همون اودوتوالته كه البته اشاره‌اش به یه رایحه خاص هست كه توسط ناپلئون بكار برده میشد منتها الان دیگه یه اصطلاح عام شده. بعضیا بهش میگن eau fraiche. از همه انواع دیگه ارزونتره و درصد مواد معطرش هم كمتره (حدود ۴ درصد).بقیه لوازم معطر رو میشه در رده‌های بعدی قرار داد. مثلا افترشیو، دئودورانت، ژل حموم، لوسیون بدن و غیره.میزان دوام عطر رو بدن هر فرد علاوه بر نوع عطر به خصوصیات پوست اون شخص هم بستگی داره. كلا كسایی كه پوستشون روشن و خشكه بوی عطر رو كمتر نگه میدارن تا كسایی كه پوست چرب دارن. چون پوست چرب رطوبتی داره كه مواد معطر رو در خودش نگه میداره. یه پارامتر دیگه‌‌ای هم كه هست ph یا اسیدیته پوست هر كسه كه اونم روی دوام بوی عطر تاثیر داره.

منبع:
http://jajachem.persianblog.ir

www.smsm.ir

نوع مطلب : مهندسی شيمی - معدنی و غذایی
نوشته شده در شنبه ۲۲ آبان ۱۳۸۹ توسط SMSM |           |