آلودگی هوا مانند هر پدیده دیگری دارای پیشینه ای است كه مطالعه آن از دیدگاه متخصصان محیط زیست، بخش قابل توجهی از پژوهش های كارشناسی را در برمی گیرد. علاوه بر این، صاحبان مشاغلی چون پزشكان، مسئولان و متولیان شهری، صاحبان صنایع، تولیدكنندگان سوخت های فسیلی، مسئولان بهداشت محیط و افراد متعدد دیگری كه مستقیم یا غیرمستقیم با آلودگی هوا مسایل آن در ارتباط هستند، آلودگی هوا را از زوایای گوناگون مورد بحث قرار داده و در موارد بسیار راه حلهایی برای این بلای فراگیر ارائه داده اند.
در مقاله حاضر ضمن مروری بر تاریخچه آلودگی هوا و آثار مخرب آن به نكات متعددی در این زمینه پرداخته شده و راهكارهایی برای كاهش این پدیده مطرح شده است.
آلودگی هوا را نمی توان مربوط به دوران حاضر و یا یك عصر خاص دانست. حتی قبل از اینكه بشر اولیه موفق به كشف آتش شود، یعنی بتواند با برهم زدن دو سنگ »آتش زنه« بر یكدیگر و یا ایجاد اصطكاك سریع بین دو قطعه چوب خشك، آتش تولید كند، آلودگی هوا بر اثر دود حاصل از آتش سوزی طبیعی جنگل ها وجود داشته است.
اما آلودگی های هوا در اعصار كهن نسبت به طبیعت بكر و دست نخورده آن دوران، بسیار اندك و حتی قابل چشم پوشی بود تا اینكه در اوایل قرن بیستم وبا ورود به دنیای صنعتی، بر اثر كشف زغال سنگ و سوخت های فسیلی اشكال تازه ای از آلودگی هوا پدید آمد.

اعدام آلوده كنندگان هوا
در قرن61 میلادی، فیلسوف رومی به نام سنكا (Seneca) در گزارشی از وضعیت رم می گفت: »وقتی من از هوای سنگین رم و بوی بد دودكش ها كه می چرخیدند و بخارات بیماری زا و دوده را به هوا می ریختند خارج شدم تغییری در حالت خود احساس كردم« وقتی كه آلودگی هوا در كاخ تاتبری (Tutbury Castle) در ناكینگهام برای الینور همسر هِنری دوم غیر قابل تحمل بود، تغییر مكان داد.160 سال بعد سوخت زغال سنگ در لندن ممنوع شد، به طوری كه در سال1300 میلادی ادوارد اول طی صدور فرمانی اعلام كرد: “تمام كسانی كه صدای مرا می شنوند آگاه باشند كه اگر به علت سوزاندن زغال مقصر شناخته شوند سر خود را از دست خواهند داد”. در سال1661 جان اِوِلین (John Evelyn) در بروشوری با عنوان فومی فوجیوم  (Famifugium) راه حل هایی را برای كاهش آلودگی های هوا پیشنهاد كرد كه هنوز بسیاری از آنها كاربرد دارند.
مسائل و مشكلات آلودگی در دوران های انقلاب صنعتی (از ابتدای قرن بیستم تا سال1925 و از سال1925 به بعد) با یكدیگر متفاوت بوده است.

حوادث جهانی آلودگی هوا
از سال 1925 به بعد، حوادث نگران كننده ای در رابطه با آلودگی شدید هوا در شهرهای بزرگ دنیا اتفاق افتاد كه به سه مورد آن اشاره می كنیم.
حادثه دره میوز بلژیك: دسامبر 1930 حدود 60 نفر انسان و تعداد زیادی گاو و گوسفند به علت وجود وارونگی هوا و تراكم آلاینده های خروجی از صنایع، سازنده اسید سولفوریك، شیشه سازی و تهیه روی، تلف شدند. حالت وارونگی حدود5 روز طول كشید و بیشتر مرگ و میرها در روزهای چهارم و پنجم دسامبر گزارش شده است. غلظت So2 هوا طی روزهای یاد شده تا38 قسمت در میلیون بوده است.
دونورا پنسیلوانیا- آمریكا:31 اكتبر 1948 حالت پایداری بر فراز شهر دونورا مستقر شد و تراكم آلاینده هایی كه از صنایع فولاد ناشی می شد، باعث بیماری6 هزار نفر از جمعیت 12 هزار نفری شهر شد كه تعداد زیادی از آنان بستری شدند.
لندن: 5 تا 9 دسامبر 1952 مه- دود یا اسماگ شهر لندن را فرا گرفت، این پدیده از معروفترین حوادث ناگوار آلودگی هواست. در آن روزها حدود 4 هزار مرگ و میر به علت آلودگی هوا گزارش شده است. در این حادثه نیز تراكم ذرات و انیدرید سولفورو كه به علت پدیده وارونگی هوا افزایش یافته بود، علت اصلی مرگ و میر شناخته شده است. در تمامی موارد یاد شده و سایر حوادث مشابه بیشتر قربانیان افراد مسن، بیماران ریوی و اطفال خردسال بوده اند.
این حوادث و حوادث مشابه در نیویورك، لوس آنجلس، پوزاریكای مكزیك و غیره منجر به وضع قوانین، مقررات و استانداردهایی شد كه از آن زمان تا به حال چندین بار تجدید شده است.

سابقه قانون گذاری در ایران از سه دهه تجاوز نمی كند. آخرین قانون در سال 1374 به تصویب مجلس  رسید كه آیین نامه اجرایی آن پس از 5 سال در شهریور 1379 به تصویب هیات وزیران رسید و ابلاغ شد.

منابع آلودگی هوا
منابع انتشار آلاینده های هوا را به دو گروه ثابت و متحرك تقسیم كرده اند.

گروه ثابت شامل صنایع، نیروگاهها و مراكز تجاری و مسكونی می شوند و منابع متحرك انواع وسایل نقلیه از موتور سیكلت تا هواپیما و كشتی را در برمی گیرند.
آلودگی هوا در صنایع هم به علت مصرف سوخت است و هم نوع فرآیند، در حالیكه در منابع متحرك آلودگی هوا حاصل احتراق سوخت بوده و به صورت گازهای آلاینده و یا ذرات، وارد هوا می شود. مقدار آلودگی تولید شده از منبع را با وزن آلودگی به واحد وزن مواد خام مصرفی یا محصول تولیدی بیان می كنند و به آن »ضریب انتشار« می گویند.

آثار آلودگی هوا
آثار مضر آلودگی هوا بر سلامت انسان، حیوان، گیاهان و همچنین تخریب مواد، موضوع بررسی و مطالعات زیادی بوده است. طی چند دهه اخیر مساله باران های اسیدی، لایه اوزن و گرمایش زمین و پیامدهای آن بر اكوسیستم و انسان نیز مورد مطالعه و بحث دانشمندان قرار گرفته است.
A.V. Kneese  از كارشناسان برجسته سازمان جهانی بهداشت می گوید: در مورد آلودگی هوا، تقریباً در همان وضعی هستیم كه ماهی ها در آب آلوده. آنجا كه عوامل زیادی در تاثیر آلودگی هوا بر سلامت انسان موثرند اثبات آثار آلودگی هوا بر سلامت انسان مشكل خواهد بود. با این حال، اطلاعات زیادی وجود دارد كه می توان به آنها استناد كرد.
مطالعات اپیدمیولوژی در جریان حوادث ناگوار لندن، دونورا و غیره، مطالعات انجام شده در محیط های كار و همچنین مطالعات روی حیوانات آزمایشگاهی، بسیاری از آثار نامساعد آلودگی هوا بر سلامت انسان را به خوبی نشان می دهد. در این موارد به طور عمده غلظت های غیرمعمول آلودگی مطرح بوده اند. در سال های اخیر نیز مطالعاتی در بعضی از شهرهای بزرگ و آلوده انجام گرفته است كه بر اساس آنها به روابطی بین غلظت آلودگی (میزان ذرات معلق) و میزان مرگ و میر دست یافته اند.

تعریف آلودگی هوا و تقسیم بندی آن
آلودگی هوا مانند هر پدیده دیگر، دارای تعاریف گوناگونی است.بر اساس ساده ترین تعریف، آلودگی هوا عبارتست از وجود یك یا چند ماده آلوده كننده در هوای آزاد به میزانی كه در مدت زمان معین بتواند كیفیت هوا را به ضرر انسان، حیوان، گیاه و اشیاء تغییر دهد.
در حال حاضر، تهران و چند شهر بزرگ ایران از جمله اصفهان، مشهد، شیراز و برخی دیگر از شهرهای كوچكتر در معرض آلودگی هوا (با درجه های متفاوت) هستند كه در موارد متعدد به نقطه اوج خطر می رسد.
در یك تقسیم بندی كلی، آلوده كننده های هوا با توجه به منبع تولید و انتشار، در دو دسته طبیعی و مصنوعی تعریف می شوند. آلوده كننده های طبیعی مانند آتش فشانها، گردوغبار حاصل از فرسایش طبیعی، گرده افشانی گیاهان و گازهای حاصل از فساد و تخمیر مواد آلی هستند. اما منشاء آلوده كنندگان مصنوعی، وسایل نقلیه، صنایع، واحدهای تجاری و خدماتی است كه در این بخش آلودگی های ثانویه نیز بوجود می آید، زیرا برخی از مواد آلوده كننده پس از ورود به هوا با مواد دیگر تركیب شده و به مواد زیانبار جدیدی مانند ازن و مه-دود تبدیل می شوند كه به آنها آلوده كنندگان ثانویه گفته می شود.
شرایط جغرافیایی نیز در شهرهایی مانند تهران باعث بوجود آمدن پایداری هوا و اینورژن می شوند كه آلودگی هوا را تشدید می كند.

راه چاره چیست؟
كاهش آلودگی هوا نیازمند یك حركت همگانی است كه مشاركت هماهنگ مردم و دست اندركاران را به طور مستمر می طلبد. در اینجا به برخی از راهكارهای كاهش آلودگی هوا اشاره می كنیم:

آموزش حفظ محیط زیست، اعتلا و ارتقای فرهنگ زیست محیطی جامعه، محدودیت استفاده از تردد اتومبیل های شخصی در خیابانها و توسعه وسیله نقلیه عمومی، عدم تمركز كارهای اداری در پایتخت، افزایش سرانه فضای سبز، انتقال صنایع و كارخانجات و كارگاه های آلاینده هوا به خارج شهر، گسترش فرهنگ استفاده از مترو، تبدیل سوخت بنزین به گاز طبیعی، به حداقل رساندن تولید زباله، ایجاد آب نما و فواره برای جذب گردوغبار، ارزیابی محیط زیستی تمامی طرحهای عمرانی و توسعه شهری، استفاده از بنزین بدون سرب، نصب فیلترهای مخصوص برای جلوگیری از انتشار دود و گردوغبار در كارخانه ها، ایجاد كمربند سبز در اطراف شهرها، معاینه فنی اتومبیل ها هر سه ماه یكبار و تعویض اتومبیل های فرسوده با اتومبیل های جدید از عوامل كاهش آلودگی هوا هستند.

در همین زمینه كارشناسان توصیه های دیگری به شرح زیر دارند:
پرهیز از گاز دادن اتومبیل هنگام خاموش كردن آن، تنظیم باد
لاستیك های اتومبیل به طور استاندارد كه موجب كاهش مصرف سوخت می شود، خاموش كردن وسایل نقلیه عمومی در توقفگاه های عمومی. همچنین توجه و رعایت دستورالعمل زیر در كاهش هرچه بیشتر آلودگی تاثیر فراوانی خواهد داشت. برای گرم كردن خودرو چند كیلومتر اول را به آهستگی و در دنده پایین رانندگی كنید. از ساسات فقط برای روشن كردن خودرو استفاده كنید. تعویض زودهنگام روغن موتور موجب اتلاف سرمایه ملی و هدر دادن وقت و هزینه شخصی می شود و به همین دلیل سالانه دویست میلیون لیتر روغن تولیدی هدر می رود، بنابراین در تعویض به موقع روغن دقت لازم را به كار برید. باید توجه داشته باشید كه باز كردن ترموستات خودرو موجب افزایش مصرف سوخت و آلودگی هوا می شود. همچنین سرعت بیشتر، مصرف سوخت را بیشتر می كند. سرعت زیاد و ترمز ناگهانی، مصرف سوخت را تا50 درصد افزایش می دهد. قبل از حركت برای سفرهای درون شهری كارهای خود را مشخص و ردیف كنید. انتخاب مسیرهای كوتاه و كم ترافیك موجب صرفه جویی در وقت، هزینه شخصی و كاهش ترافیك و آلودگی می شود. تهویه مستمر و استفاده بیشتر از گلدان و گیاهان زینتی در منازل در كاهش آلودگی موثر است.

دیدگاه كارشناسان و صاحبنظران
در پایان این گزارش از نظریات و دیدگاههای برخی از سازمانها و كارشناسان در بحث آلودگی هوا و مسایل مربوط به آن آگاه می شویم:
- پایگاه اطلاع رسانی شهرسازی و معماری: افزایش غلظت آلاینده ها در هوای تهران در پاییز سال جاری از سوی اغلب كارشناسان محیط زیست بزرگترین زنگ خطر برای تهران در سالهای اخیر است.
- ممكن است شهروندان تهرانی، به دلیل غلظت بالای آلاینده ها و پدیده »اینورژن» خانه نشین شوند.
- محبوبه كمالی، كارشناس محیط زیست: سالانه 7 میلیارد دلار خسارت آلودگی هوا در ایران است.
- فرهاد دبیری، صاحب نظر در قوانین محیط زیست: ریشه اصلی مشكلات در بی نتیجه ماندن طرح و برنامه های موجود برای مواجهه با آلودگی هوا، اجرا نشدن قانون است.
- دكتر منوچهر مكارم، متخصص بیماری های تنفسی: بیماری آسم از پیامدهای اصلی استنشاق هوای آلوده است.
- مدیرعامل شركت كنترل كیفیت هوا: در شهرهای بزرگ جهان كه مشكل وارونگی دما وجود دارد، شروع به كار مدارس و ادارات در پاییز و زمستان دیرتر از ساعات «اینورژن» است. با تنظیم صحیح ساعات كار مدارس، بانكها، ادارات و اصناف، آسیب های آلودگی هوا به ویژه در مواقع بروز اینورژن كاهش می یابد.

منابع:
- دكتر منصور غیاث الدین، دانشگاه علوم پزشكی تهران
www.elibhbi.ir
- لیلا صادق پور، پایگاه اطلاع رسانی و شهرسازی و معماری
www.uan.ir
- صغری رجب بلوكات
www.bmsu.ac.ir
- روزنامه همشهری، 26 آبان 79-26 آذر 83 و 26 مهر 84 (مهرداد مشایخی(
- روزنامه ایران، 29 مرداد 82 (رضا خسروی زنجانی(

باز نشر:
www.smsm.ir
سایت مرجع مهندسی ایران

نوشتارهای پیشنهادی:
انواع كابل های شبكه UDP - STP
الگوریتم های مسیریابی Routing algorithm
آموزش شبكه LAN
ترمزهای هواپیماهای جت
گریس و ساختار آن
دریافت پروژه در مورد علم نگهداری و تعمیرات (نت)
دانلود گزارش کارآموزی در مورد پایپینگ
دانلود پروژه: دفترچه تلفن با سی شارپ - C-Sharp

نوع مطلب : مهندسی منابع طبیعی
نوشته شده در شنبه ۹ دی ۱۳۹۱ توسط SMSM |           |