تعریف گلخانه
گلخانه یا greenhouse به فضای محدود اطلاق می شود كه قابلیت كنترل شرایط محیطی مناسب را برای رشد گیاهان از نواحی مختلف در طی فصول مختلف یك سال داشته باشد . طبق این تعریف از جمله عملكرد گلخانه فراهم كردن شرلیط محیطی لازم و مورد نیاز محصولی معین است.

تقسیم بندی گلخانه ها

از نظر شكل:
 1- گلخانه های یك طرفه 2- گلخانه های نیمه دوطرفه 3- گلخانه آ شكل (A- shaped)  4-گلخانه های جوی پشته ای  5- گلخانه های نیم استوانه ای (كوانست  (Quonset  

از نظر ساختار جدا یا متصل بودن
1- گلخانه های تك واحدی 2- گلخانه های چند واحدی (متطل به هم ) 

از نظر دما:
1- گلخانه سرد 2- گلخانه نیمه گرم 3- گلخانه گرم 4- گلخانه گرم و مرطوب

تقسیم بندی از نظر شكل

گلخانه یك طرفه:
گلخانه یك طرفه معمولا در كنار دیوار ساخته می شود و دیوار شمالی با مصالح و دیوار شرقی و غربی آن تماما یا نصف آن از آجر ساخته می شود و دیواره جنوبی كوتاه تر از شمالی و رو به جنوب است . زاویه شیب سقف با زمین 55تا 30 درجه است كه البته مقدار این زاویه بستگی به عرض جغرافیایی دارد . به این معنی كه در نیمكره شمالی هر چه از خط استوا درو شویم سقف مایل تر  و هر چه به استوا نزذیك شویم زاویه سقف با سطح زمین باید كمتر باشد . چون حداكثر استفاده از نور در گلخانه موقعی است كه نور به صورت عمودی بر سطح گلخانه بتابد و انعكاس نداشته باشد . بنابراین هر چه به طرف قطب نزدیك كی شویم اشعه خورشید مایل تر می تابد.

گلخانه نیمه دو طرفه:
كه شبیه گلخانه دوطرفه است با این تفاوت كه سقف آن از دو شیب نا مساوی پوشانیده شده است. زاویه شیب سقف 55 تا 35 درجه است كه در این نوع گلخانه بهترین استفاده از نور به عمل می آید و نیاز به سقف به حداقل می رسد. در مناطقی كه شدت نور در زمستان كم است گلخانه با دو شیب نامساوی(نیمه دوطرفه) كه سطح جنوبی آن نسبت به شمال نور بیشتری دریافت می كند ساخته می شود اگر در این گلخانه سقف جنوبی با سطح افقی زاویه 25 درجه و سطح شمالی با سطح افقی زاویه 55 درجه تشكیل دهد 11 درصد نور بیشتر توسط پوشش دریاغت می كند. و اگر زاویه سقف90 درجه و زاویه سطح شمالی با سطح افقی 65 درجه باشد نور بیشتری نسبت به حالت قبل دریافت می شود كه دیوار شمال را می توان با موادی عایق منعكس كننده نور تعبیه كرد. در نتیجه مقدار نور رسیده به گیاهان بیشتر و گرمای از دست رفته از گلخانه كمتر می شود.

گلخانه آ شكل (A- shaped):
در این نوع گلخانه پهنای دو سقف مساوی است . ارتفاع گلخانه در بالاترین نقطه سقف  3.5 تا 2.5 متر و عرض آن 6 تا 3 متر است. زاویه شیب سقف 55 تا 35 درجه می باشد .

گلخانه نیمه استوانه ای یا كوانست (Quonset):
اسكلت آن توسط لوله های آب ساخته می شود كه قوس 180 درجه دارند (قطر لوله ها 2.5 تا 1.88 سانتی متر ). و توسط تیر های فرعی كه در امتداد طولی گلخانه قرار دارند نگهداشته می شود. فاصله تیر های اصلی از هم 4.5 متر و فاصله تیر های فرعی از هم 1.2 تا 9/0 متر می باشد كه به صورت مجزا از  هم قرار گرفته اند .

گلخانه جوی پشته ای (Furrow and Ridge or Guttr Connected):
در این نوع گلخانه ها دیوار بین گلخانه ها بر داشته می شود . بنابراین به اسكلت كمتری نیاز دارد و دارایی یك فضای داخلی واحد است . هزینه اتوماسیون كمتر , نیرویی كار كمتر , مدیریت پرسنل بهتر و مصرف سوخت كمتر (به علت كاهش سطوح تماس هدر دهنده گرما) از مزایای این نوع گلخانه است. تنها عیب این نوع گلخانه این است كه برف نمی تواند ذوب شود و باید زیر ناودانها منبع حرارتی گذاشت و ناودانها باید دارایی شیب مناسب باشند تا انتقال آب به آسانی صورت گیرد. در كل طراحی گلخانه باید طوری باشد كه واحد های گلخانه توسط كریدور مركزی به هم وصل شوند در این صورت گیاهان در اثر انتقال از یك واحد به واحد دیگر صدمه كمتری می خورند.

تقسیم بندی از نظر جدا یا متصل بودن:
گلخانه های تك واحدی: در گلخانه های تك واحدی راحت تر می توان به دمای مورد نظر رسید و همچنین تهویه این نوع گلخانه ها (بدون صدمه به گیاه ) ساده تر است. نور وارد شده به گلخانه تك واحدی در منطقه  رشد گیاهان به صورت یكنواخت توزیع می شود. در حالی كه در گلخانه های جوی پشتی محل های اتصال نور  ورودی را شكسته و روی گیاهان سایه می اندازد و منجر به كاهش رشد گیاهان می شود. داشتن فاصله مناسب اطراف گلخانه باعث ذوب سریع برف (بدون ایجاد خسارت) می شود. در نهایت گلخانه تك واحدی به دستگاهاهی تهویه كمتری نیاز دارد.

اما از معایب گلخانه های تك واحدی می توان به موارد زیر اشاره كرد: 1- ارتفاع زیاد گلخانه های تك واحدی باعث افزایش میزان سوخت مصرفی برای گرم كردن حجم هوای گلخانه می شود . همچنین بزرگ بودن حجم به این معنی است كه سطح بیشتری از گلخانه در معرض باد زمستانی است . در نتیجه هدر رفت گرما از آن بیشتر است . گلخانه های بزرگ تك واحدی هزینه اولیه بیشتری دارند و زمین زیادی برای یك گلخانه تك واحدی مورد نیاز است.

گلخانه های متصل به هم یا چند واحدی : بسیاری از گلخانه ها می توانند به هم متصل شودند . گلخانه جوی پشته ای دارای یك قسمت برجسته (پشته)ویك قسكت فرورفته(جوی)می باشد و دیواره های میانی بین هر قسمت برداشته شده است و تعداد واحدهای كه به هم متصل می شوند بستگی به نوع و تعداد گیاهان دارد كه قرار است در آن كشت شود .

مزایای گلخانه های متصل به هم:
 1- نیاز به زمین كمتر جهت احداث 2- نیاز به اسكلت كمتر (به علت نداشتن دیواره میانی) 3- نیاز به گرمایی كمتر (چون دیوار های تبادل كننده گرما كمتر شده است)

معایب گلخانه های متصل به هم:
 1- برف به سختی از گلخانه های متصل به هم خارج می شود (قرار گرفتن برف در ناودان ها باعث شكستن اسكلت می شود ,ناودان ها باعث كاهش نور وارده به گلخانه می شود و اغلب باعث تاخیر گلدهی می شود) حجم كم هوا در بالای گیاهان مقدار دی اكسید كربن را محدود می كند . مقدار پوشش سقف در گلخانه های متصل به هم  و جدا از هم با مساحت یكسان برابر است.

تیپ های مختلف گلخانه ای

تقسیم بندی از نظر دمایی

گلخانه سرد: گلخانه سرد جهت حفاظت گیاهان از سرما و یخبندان مورد استفاده قرار می گیرد.

گلخانه نیمه گرم: این نوع گلخانه برای نگهداری نباتات حساس به سرمای زمستان و آن هایی كه دمای كمتر از 10 درجه سانتی گراد برای آن ها مضر است كاربرد دارد.

گلخانه گرم: گلخانه گرم مخصوص تولید سبزی در خارج از فصل است (در مناطق سردسیر به منظور كاهش تغییرات هوای خارج گلخانه , دما و رطوبت آن اغلب آن را به صورت گود و دیواره آن را سیمانی انتخاب می كنند).

گلخانه گرم و مرطوب: مشابه گلخانه گرم ولی رطوبت در حد اشباع است. (با آب پاشی راهروها گرم كردن و رطوبت مورد نیاز تامین می شود). 

بیشینه و كمینه دما در گلخانه های مختلف در زمستان و تابستان

رابطه بین ارتفاع و عرض گلخانه ها:
بطور تقریبی ارتفاع گلخانه حدود یك سوم عرض گلخانه است . به عنوان مثال در گلخانه ای با عرض 6 متر ارتفاع گلخانه باید حدود 2 متر باشد . ارتفاع زیاد از حد نه تنها شكل گلخانه را ناموزون میكند بلكه هزینه نگهداری را نیز افزایش می دهد زیرا مقداری از گرمایی حاصله در ارتفاع بالایی از سقف در محلی كه قابل استفاده گیاه نیست منتشر شده و موجب بالا رفتن هزینه حرارتی گلخانه می شود مقدار حرارت گلخانه از كف تا سقف زیاد شده و با افزایش هر یك متر ارتفاع از كف گلخانه دمای هوا یك درجه سانتی گراد افزایش پیدا می كند و هوای بالاترین نقطه گلخانه همیشه چندین درجه گرم تری از سایر قسمت ها می باشد.

ارتفاع گلخانه های فلزی بین 3 تا 5 متر انتخاب می شود ولی ارتفاع داربستی كه بوته ها به آن بسته می شود حدود 2 متر است. اما در كل برای ارتفاع گلخانه ها نظرات مختلفی وجود دارداگر چه از نظر میزان مصرف سوخت و هدر رفت گرما ارتفاع كمتر توصیه می شود ولی از دیدگاه دیگر  شیوع آفات و بیماری ها در گلخانه با ارتفاع بیشتر  كمتر و برتری دارد چون حجم هوای گلخانه با افزایش ارتفاع افزایش می یابد و در نتیجه موجب كاهش گسترش بیماری ها می شود و همچنین تجربه نشان داده كه گسترش بیماری در گلخانه با ارتفاع كمتر خیلی بیشتر از گلخانه با ارتفاع زیاد است.

از طرفی بسیاری از گلخانه داران به خاطر احتراز از گسترش بیماری ارتفاع گلخانه را زیاد در نظر می گیرند و در فصل زمستان برای صرفه جویی در مصرف سوخت و جلوگیری از هدر رفت گرما بین سقف  و گیاهان پوشش پلاستیكی نصب می كنند . كه در گلخانه های مدرن پرده پلاستیكی یعنی سقف كاذب با سرد شدن هوا و تاریكی به طرف پایین حركت كرده و فضا را كمتر می كند.

رطوبت نسبی
رطوبت نسبی مقیاسی از مقدار آب موجود در هوا در یك دمای داده شده می باشد. میزان تنفس گیاهان متأثر از رطوبت نسبی هوای اطراف می باشد؛ زیرا كه رطوبت نسبی، اختلاف فشار بخار بین سطح برگها و هوای اطراف را تعیین می كند. رطوبت نسبی بین 25 تا 80 درصد، تأثیر ناسازگاری برروی رشد اكثر گیاهان ندارد. رطوبت نسبی خارج از این محدوده می تواند مانع تنفس گیاه شده و به گسترش بیماریها كمك نماید. در ضمن رطوبت نسبی بالا موجب افزایش بیماریهای برگی در گلخانه می شود.

رطوبت نسبی هوای داخل گلخانه به وسیله دمای سطوح داخلی تعیین می شود. كاهش جریان هوا و نیز كم شدن نرخ تعویض هوا، منجر به افزایش رطوبت نسبی می شود. یك گلخانه دار كه دارای گلخانه ای كاملاً بسته با پوشش دو لایه ای می باشد؛ باید از وجود امكانات تهویه كافی، كه برای كنترل رطوبت نسبی و نیز حداكثر دما لازم است، مطمئن باشد. رطوبت نسبی ایده آل برای گلخانه چیزی بین50 تا 60 درصد است. اگر رطوبت نسبی خیلی بالا باشد، شرایط برای حمله بیماریها به گیاهان فراهم می شود. اگر رطوبت نسبی خیلی پایین باشد، گیاهان از تنش آبی در رنج خواهند بود. رطوبت نسبی را می توان با آبیاری كردن درصبح و بیرون راندن هوای مرطوب كنترل نمود. باید توجه داشت كه هرگز نباید آبیاری را بعد از ظهر انجام داد.

ابعاد گلخانه
در گلخانه های تك واحدی عرض گلخانه حدود 8 – 11 متر و طول آن حدود 60 تا 40 متر انتخاب می شود و در گلخانه های چند واحدی عرض هر دهانه حدود 8 متر و طول هر دهانه 30 تا 40 متر است . مزیت گلخانه های بزرگ این است كه تهویه در آ» به راحتی صورت می گیرد و مشكلات ناشی از بیماری ها در آ» كمتر است . اما هزینه گرم كردن آن بیشتر از گلخانه های كوچك است . از طرفی دیگر گلخانه های كوچك مقاوم به طوفان, باد شدید و برف سنگین هستند و نیز بادشكن ها هم نقش حفاظتی بهتری را دراین نوع گلخانه ها ایجاد می كنند.


www.smsm.ir

نوع مطلب : مهندسی کشاورزی
نوشته شده در شنبه ۱۹ تیر ۱۳۸۹ توسط SMSM |           |