بيش از دو هزار گونه موريانه تاکنون شناسايي شده اند که در مناطق حاره و تحت حاره زندگی می کنند. به جز در شمال آمريکا آنها کمتر در مناطق معتدل يافت می شوند، البته با خسارات غير قابل جبرانی که به ساختمانهای چوبی وارد می آورند فقدان آنها در اين مناطق جای شکر فراوان دارد. بسيار اتفاق می افتد که ساختمانی به طور ناگهانی و بدون اطلاع قبلی فرو می ريزد زيرا موريانه ها در تيرهای پايه های آنها لانه ساخته اند.

به موريانه ها معمولا مورچه های سفيد هم گفته می شود، اين نام از دو جهت نادرست است زيرا عليرغم بعضی تشابهات، مانند وجود تعداد زيادی موريانه های بدون بال در هر لانه، و کوچ گهگاه موريانه های به منظور جفتگيری به خارج از لانه، آنها از جهت شکل ظاهری و رده بندی جانوری کاملا با يکديگر فرق دارند. 

اگر چه بيشتر موريانه ها چون معمولا در تاريکی بسر می برند سفيد هستند گونه هايي هم هستند که مانند مورچه ها تيره رنگند. بيشتر موريانه ها از نور گريزانند ، آشيانه آنها درون خاک، چوب و يا برج های بزرگی که می سازند قرار دارد، و برای رفت و آمدشان از راهروها و دالانهای سرپوشيده زيرزمينی استفاده می کنند، پوست موريانه ها بسيار نازک است، به طوری که رطوبت بدنشان به سرعت از دست می رود، در نتيجه فقط می توانند در مناطقی که گرما و رطوبت کافی دارد زندگی کنند، موريانه ها در تاريکی مطلق زندگی می کنند و به عمين دليل کور هستند يا چشمهايشان بسيار تحليل رفته است.

همانطور که گفته شد موريانه ها ممکن است آفتی جدی برای چوب باشند، البته هدف آنها خرابکاری نيست بلکه چوب برای بسياری از آنها حکم غذای ارزشمندی است، موريانه های چوب خوار همزيستی نزديکی با نوعی از آغازيان مژکدار دارند . در خانواده (Termitidae) بزرگی از موريانه ها که حدود سه چهارم گونه های موريانه ها را در بر مي گيرند به جای آغازيان مژکدار، باکتريها وظيفه تجزيه غذايي را به عهده دارند . غذای موريانه ها منحصر به چوب نمی شود ، در بعضی از گونه ها نوع تغذيه فرق می کند و انواع مختلفی از حيوانات و گياهان را در بر می گيرد، جالب است که مانند مورچه های برگ خوار مناطق حاره قاره آفريقا بسياری از موريانه های آسيايي و افريقايي نيز در حجره های خاصی قارچ پرورش می دهند، البته هر گروه روش باغبانی خاصی را به کار مي برند.  

ساختمانهای ساده

لانه های گونه های ابتدايي کاملا مخفی است و پيدا کردن آنها بسيار مشکل می باشد، آشيانه آنها معمولا از سيستمهای تو در تو و نامنظم راهروها و حجره هايي تشکيل شده است که جهت زندگی و ذخيره مواد غذايي مورد استفاده قرار می گيرند ، ملکه ممکن است کوچک باقی بماند ، او خلاف ملکه اجتماعات متشکلتر که در حجره خاص محصور است ، متحرک می باشد . اين موريانه ها در چوب خشک زندگی می کنند و از خطرناک ترين آفات محسوب می شوند .

وقتی اين نوع (Kalotermes) از موريانه ها برای ساختن دالانهايشان تيرهای چوبی را خالی می کنند درست مانند مورچه های نجار با توجه به بافت چوب کار می کنند . بعضی از راهرو ها که در انتهايشان حفره بزرگی قرار دارد، برای انبار کردن فضولات مورد استفاده می باشد . اين موريانه ها هميشه در همين فضای محصور زندگی می کنند و فقط هنگام کوچ نرها و ماده ها از لانه، سوراخهايي به فضای خارج می سازند. اما لانه های بعضی از موريانه ها (Cryptotermes) دارای سوراخهايي هستند که برای انتقال فضولات به خارج مورد استفاده قرار مي گيرند.
 البته اين سوراخها را هميشه سربازان با سرهاي بزرگشان بسته اند، شباهت عجيبی ميان رفتار اينها و بعضی از مورچه ها وجود دارد . بعضی ديگر از گونه های ابتدايي لانه شان را در زير خاک در دشتها و مناطق نيمه صحرايي می سازند ، يکی از آنها آشيانه کروی شکل در عمق سه متری يا بيشتر مي سازند که تعداد زيادی راهرو و حجره در جهات مختلف از آن منشعب شده است.

معماران بزرگ

گونه هايي که تاکنون شناختيم بيشتر به خاطر خساراتی که وارد می آورند معروفند، نه به دليل مهارتشان در لانه سازی ، اما آشيانه بعضی از موريانه ها بسيار بزرگ است و در بعضی مناطق آنقدر از اين نوع لانه ها وجود دارد که به عنوان علامت مشخصه آن مناطق به حساب می آيد، ارتفاع بعضی لانه ها به هفت متر ميرسد، لانه با تعدادی راهروی زيرزمينی به فضای باز راه دارد، کارگران شبها از اين راهروها برای جمع آوری مواد غذايي استفاده می کنند.  
زندگی در داخل اين تپه ها در زير آفتاب حاره ای فقط با پوششی سخت فشرده که موريانه ها روی سطح خارجی لانه می سازند امکان پذير است، اين لايه مي تواند هوای درون آشيانه را آن طور که مورد نياز موريانه هاست تنظيم کند ، در جاهايي که تامين چنين شرايطی برای تمامی قسمتهای لانه ميسر نباشد، موريانه ها با دقت تخمها و نوزادان بی دفاع را به قسمتهايي از لانه می برند که هوای داخلی آنجا مناسب باشد، لايه سخت روی آشيانه موريانه ها خواص ديگری هم دارد، به طوری که آنها را از حمله حيوانات زيادی حفاظت می کند، اما اين لايه حفاظتی در مقابل همه دشمنان کاملا موثر نيست.

دانشنامه مرجع مهندسی ایران
SMSM.IR

نوع مطلب : مهندسی معماری
نوشته شده در سه شنبه ۲ آذر ۱۳۸۹ توسط SMSM |           |