موضوع اين رشته تحصيلي:
رشته مهندسي شيمي با 9 گرايش صنايع غذايي، صنايع شيميايي معدني، صنايع گاز، صنايع پتروشيمي، صنايع پليمر، طراحي فرآيندهاي صنايع نفت، بهره‌برداري از منابع نفت و شيميايي سلولزي، يكي از رشته‌هاي گسترده دانشگاهي است. البته در دوره كارشناسي هر يك از گرايشهاي فوق، تنها 12 يا 13 واحد تخصصي دارند و بيشتر واحدهايشان مشترك است.

گرايش صنايع شيميايي معدني:
اكتشاف و استخراج مواد معدني به رشته معدن باز مي‌گردد، اما فرآورده‌هاي مواد معدني در حيطه مهندسي شيمي گرايش شيميايي معدني قرار دارد. هر كارخانه توليد مواد غيرآلي مثل سيمان، گچ، شيشه نسوز و ديرگداز داراي يك فرآيند است.
يعني از زماني كه مواد اوليه وارد كارخانه مي‌شود تا زماني كه محصول خارج مي‌گردد، فرآيندي روي آن انجام مي‌گيرد كه طراحي اين فرآيند بر عهده مهندس شيمي صنايع شيميايي معدني مي‌باشد. همچنين توليد هر ماده معدني مثل كودهاي شيميايي معدني، حشره‌كشها، نمك‌ها، رنگ‌هاي معدني و حتي لعاب روي كاشي‌ها در حيطه كار مهندسي شيمي اين گرايش قرار دارد.

گرايش صنايع پتروشيمي:
وظيفه مهندسي پتروشيمي طراحي دستگاهها و فرآيند توليد مواد مختلف از جمله كودهاي شيميايي، شوينده‌ها، فرآورده‌هاي پليمري(مواد اوليه پلاستيك‌ها، لاستيك‌ها و الياف مصنوعي) و مواد شيميايي (اسيدها، حلالها) از نفت و برشهاي نفتي است. دروس تخصصي دانشجويان اين رشته بيشتر در مورد كاتاليزورهاي صنعتي است كه در رآكتورها به كار مي‌رود.

گرايش صنايع گاز:
عمق چاهي كه براي استخراج گاز زده مي‌شود، قطر لوله‌اي كه گاز را از چاه به پالايشگاه و يا از پالايشگاه به شبكه‌هاي شهري منتقل مي‌كند، نحوه انتقال گاز از چاه به پالايشگاه، نحوه گرفتن گاز Co2 از اين ماده (براي جلوگيري از خورده‌شدن لوله‌ها)، نحوه شيرين كردن گاز(به گاز اوليه كه چاه استخراج مي‌شود، گاز ترش مي‌گويند كه قابل مصرف نيست و بايد طي فرآيندهايي آن را به گاز شيرين كه قابل استفاده در مصارف شهري و .... است تبديل كرد) همه در حيطه فعاليت يك مهندسي شيمي گرايش گاز قرار دارد.

گرايش صنايع پليمر :
اين گرايش تا سال 1362 يكي از گرايشهاي مهندسي شيمي بود. در حال حاضر به عنوان يك رشته مستقل با دو گرايش صنايع پليمري و تكنولوژي و علوم رنگ در دانشگاهها و مركز آموزش عالي ارائه مي‌شود. البته هنوز در تعداد محدودي از دانشگاههاي كشور، مهندسي پليمر يكي از گرايشهاي مهندسي شيمي است و دانشجويان اين گرايش نهايتا در يكي از زمينه‌هاي پليمر مثل فرآيند شكل‌دهي پليمر يا طراحي واحدهاي صنعتي توليد پليمر تبحر پيدا مي‌كند.
گرايش شيمي سلولزي:
يك مهندس شيمي گرايش شيميايي سلولزي در زمينه تبديل چوب به كاغذ تخصص دارد. به همين دليل نيز محل تحصيل دانشجويان اين رشته در دانشكده فني پرديس واقع در استان گيلان- رضوان شهر(چوكا) مي‌باشد. قسمت عمده چوب از سلولز تشكيل شده است. همچنين ضايعات كشاورزي مثل پوست برنج و يا سبوس برنج و ضايعات برگ درختان داراي مقادير قابل توجهي سلولز است كه اين ضايعات در بسياري از نقاط به عنوان يك عنصر مزاحم سوزانده شده و باعث آلودگي در محيط زيست مي‌شود. اما امروزه در كشورهاي ديگر از همين ضايعات براي توليد يك نوع سوخت به نام اتانول كه در تركيب با بنزين، سوخت بسيار خوبي است؛ استفاده مي‌شود. و در اين فرآيند مهندسين شيميايي سلولزي نقش بسيار مهمي را بر عهده دارند.

گرايش صنايع غذايي:
يكي از كاربردهاي مهندسي شيمي در توليد مواد غذايي و بخش‌هاي صنايع غذايي مانند ميكروبيولوژي غذا، شيمي غذا و كنترل كيفي صنايع غذايي است. براي مثال در سوپر ماركت‌ها و فروشگاهها، مواد غذايي بيشتر به حالت كنسرو وجود دارد كه تهيه اين كنسروها با حفظ اصول ايمني و بهداشتي نياز به يكسري محاسبات دارد كه اين محاسبات توسط يك مهندس شيمي صنايع غذايي انجام مي‌گيرد. همچنين طراحي دستگاههايي كه فرآيند خشك‌كردن را انجام مي‌دهند مثل غذاهاي بچه كه به صورت پودر تهيه مي‌شود و طراحي دستگاههاي استريليزه، پاستوريزه و يا منجمدكننده بر عهده متخصصين همين رشته مي‌باشد.

گرايش پالايش:
گرايش پالايش به طراحي پالايشگاهها باز مي‌گردد. يعني دانشجوي اين گرايش شيوه طراحي دستگاههايي مثل برجهاي تقطير، دستگاههاي جداكننده مايعات از مايعات و گازها از مايعات را مي‌آموزد. دستگاههايي كه مشتقات ئيدروكربني مثل بنزين و گازوئيل و مواد سنگين‌تر مثل قير و شوينده‌ها را از نفت خام جدا ساخته و به دست مي‌آورد.

گرايش بهره‌برداري از منابع نفت:
مهندس بهره‌برداري از منابع نفت مهندسي است كه راهها و روشهاي بهره‌برداري بهينه از مخازن نفت را ارائه مي‌دهد. در واقع يك مهندس بهره‌برداري از نفت با توجه به نوع مخزن نفت تعيين مي‌كند كه به ياري كدام يك از روشهاي موجود؛ ترزيق گاز ، ترزيق آب، ترزيق مواد پليمري و يا ازدياد حرارت مي‌توان نفت را راحت‌تر و مقرون به صرفه‌تر بهره‌برداري كرد. امروزه اكثر مخازن نفت كشور ما دچار افت فشار شده‌اند. به همين دليل نفت به صورت طبيعي به سطح زمين نمي‌رسد و در نتيجه حضور مهندسين بهره‌برداري از منابع نفت، يك ضرورت اجتناب‌ناپذير است.

گرايش طراحي فرآيندهاي صنايع نفت:
فرآيند يعني عملكرد يا روش و طريقي كه بتوان به ياري آن ماده‌اي را از حالتي به حالت ديگر تغيير شكل داد و منظور از مهندس طراحي فرآيندهاي صنايع نفت يعني فردي كه روش اين تغيير و تحول را طراحي كند. چون براي تبديل يك ماده از حالت اوليه به حالتي خاص لازم است كه دستگاههايي طراحي شده و محاسباتي انجام بگيرد تا بتوان به نتيجه مطلوب دست يافت. طراحي صنايعي كه بطور مستقيم يا غير مستقيم وابسته به نفت خام يا فرآورده‌هاي پالايشگاه و يا صنايع پتروشيمي است به مهندسي شيمي گرايش طراحي فرآيندها مربوط مي‌شود. يك مهندس شيمي گرايش طراحي فرآيندهاي صنايع نفت، واكنش‌هاي خاصي را از شيميست‌ها مي‌گيرد و با توجه به شرايط محيطي، اقتصادي و .... بهترين روش توليد مواد شيميايي و خالص‌سازي آنها را پيدا كرده و پياده مي‌كند.

توانايي‌هاي لازم:
رشته مهندسي شيمي برخلاف تصور عامه‌ي مردم بيش از آن كه در ارتباط با علم شيمي باشد همچون رشته‌هاي مهندسي ديگر در ارتباط با علم رياضي است. به همچنين دليل يك دانشجوي مهندسي شيمي در درجه اول بايد در دروس رياضي قوي باشد و دو درس فيزيك وشيمي در مراحل بعدي قرار دارد. دانشجوي اين رشته بايد فردي مبتكر و نوآور باشد. بسياري از فرآوردههاي شيميايي مثل مواد اوليه دارويي، بهداشتي و آرايشي را كه توليدشان نيز نسبتا راحت است. از خارج كشور وارد مي‌كنيم و يا خيلي از كاتاليزورهاي صنعت نفت نيز به همين ترتيب است كه در موارد زمينه براي فعاليت افراد خلاق و نوآوري كه كوشا و فعال باشند، وجود دارد.

موقعيت شغلي در ايران:
هر كارخانه توليدي اعم از كوچك يا بزرگ نياز به يك مهندس شيمي دارد. چون تقريبا تمام فرآيندهاي نوين از مواد شيميايي استفاده مي‌كنند. كشور ما نيز به عنوان يك كشور نفت‌خيز براي استخراج، پالايش، انتقال نفت و همچنين براي تبديل نفت به فرآورده‌هاي شيميايي كه داراي ارزش افزوده بسيار زيادي هستند، نياز به مهندسين شيمي دارد. فعاليت در دو بخش مهم صنعت يعني طراحي رآكتورها و طراحي دستگاههايي كه به جداسازي مواد مي‌پردازند. نيز تنها منحصر به مهندسين شيمي مي‌شود.
علاوه بر صنايع نفت و گاز و پتروشيمي، همه كارخانه‌ها از جمله كارخانه‌هاي سيمان، سراميك، صنايع غذايي و حتي نيروگاهها به مهندس شيمي نياز دارند. فارغ‌‌التحصيل مهندسي شيمي گرايش صنايع غذايي نيز بطور اختصاصي مي‌تواند در كارخانه‌هاي توليد مواد غذايي يا داروسازي فعاليت كند.

درس‌هاي اين رشته در طول تحصيل:
دروس مشترك بين گرايشهاي مختلف مهندسي شيمي:
رياضيات عمومي، شيمي عمومي، فيزيك، معادلات ديفرانسيل، ترموديناميك، موازنه انرژي و مواد، نقشه‌كشي صنعتي‌، رياضي مهندسي، برنامه‌نويسي و شناخت كامپيوتر، شيمي آلي، استاتيك و مقاومت مصالح، مكانيك سيالات، انتقال حرارت، شيمي تجزيه، شيمي فيزيك، انتقال جرم، عمليات واحد، كنترل فرآيندها، طرح واقتصاد مهندسي، كاربرد رياضيات در مهندسي شيمي، كارگاه، پروژه يا طراحي پروژه.(بسياري از دروس اين رشته با آزمايشگاه همراه است.)

منبع:

دانشنامه مرجع مهندسی ايران

www.Smsm.ir

نوع مطلب : آشنایی با رشته های مهندسی
نوشته شده در یکشنبه ۲۱ آذر ۱۳۸۹ توسط SMSM |           |