خواب یکی از دوره‌های بیولوژیک مهم انسان بصورت تکرار شونده و منظم است که با بازسازی قوای جسمی و روانی همراه می‌باشد. یک سوم از زندگی انسان در خواب می‌گذرد و محرومیت از آن سبب به خطر افتادن سلامت فرد خواهد شد. خواب افراد همواره تحت تأثیر عوامل خارجی و داخلی همچون سن، جنس، داروها، بیماریها و جراحی قرار می‌گیرد.

توجه بشر به خواب از دیر باز به صورت نسبتاً غیر علمی و بیشتر با توجه به محتوای خواب دیدن بوده است. نگرش علمی به خواب و موضوعات مربوطه از حدود 80 سال پیش با كشف فعالیتهای الكتریكی مغز، سیتمهای بیدار شدن مغز،سیستم گردش روزانه خواب و بیداری آغاز شد. بعد از آن با روشن شدن مراحل مختلف خواب از جمله مراحل 4 گانه خواب بدون حركت سریع چشمها یا (NON-REM) و مرحله خواب با حركت سریع چشمها (REM) در 50 سال اخیر اطلاعات در مورد خواب بیشتر و عمیق‌تر گشته و مطالعه بیماریهای خواب و مسایل آن به صورت علمی و مدرن فعلی در آمده است.

خواب یک رفتار سازمان یافته به منظور هماهنگی ریتم بدن و زندگی روزانه است که هر روز تکرار می شود. از مشخصات آن بی‌حرکتی نسبی و کاهش قابل توجه  آستانه پاسخ به محرکات بیرونی نسبت به بیداری می‌باشــد. خواب و استراحت جز نیازهـــای فیزیولوژیک و اساسی انسان می باشد که با برآورده نشدن آن حیات انسان به خطر می‌افتد. میزان خواب افراد همواره تحت تأثیر عوامل خارجی و داخلی همچون سن، جنس، دارو، بیماری، جراحی، عوامل فیزیکی و روانی اجتماعی قرار می‌گیرد. انسانها بطور میانگین یک سوم از زمان عمر خود را در مراحل خواب می‌گذرانند و یک فرد بالغ حداقل به 8 ساعت خواب در شبانه روز طی چهار الی شش سیکل 90 دقیقه ای به طور منظم نیاز دارد. اختلالات خواب شیوعی در حدود 30 درصد در جوامع انسانی دارد.

اختلالات خواب به سه دسته کلی اشکال در مرحله بخواب رفتن مثل داشتن افکار آشفته و مشوش، اشکال در مرحله تداوم خواب مثل راه رفتن در خواب و شب ادراری و اشکال مربوط به مرحله بیدار شدن از خواب مثل زودتر از موعد مقرر از خواب بیدار شدن تقسیم می شود. با توجه به اهمیت خواب و استراحت کافی از نظر رشد و ترمیم سلول‌های آسیب دیده و استراحت سلولی، داشتن دوره خواب و استراحت کافی در بیماران مختلف از جمله بیماری‌های قلبی عروقی مثل نارسائی قلب، بیماریهای ایسکمیک قلبی نقش بسیار مهمی در روند سلامت آنان خواهد داشت.

تحریك پذیری، فقدان تمركز، خستگی، عصبانیت، افت كاری و خواب آلودگی روزمره از عوارض مهم بی خوابی هستند كه در درازمدت و در صورت عدم درمان می‌توانند باعث مشكلات روانی و بخصوص افسردگی در فرد شود. در صورتی كه بی‌خوابی طولانی شود مراجعه به پزشك ضروری است و پزشك با معاینه و كسب اطلاعات كافی تلاش می‌كند علت بی‌خوابی را برطرف كند و برحسب علت به درمان آن بپردازد به طور كلی رعایت اصول بهداشت خواب به تأمین و حفظ یك خواب خوب كمك می‌كند.

خودداری از مصرف خودسرانه دارو، چای، قهوه و سیگار، پرهیز از مصرف غذا و مایعات زیاد در شب، پرهیز از خواب بعدازظهر، حفظ تناسب اندام و فیزیك بدن، خودداری از فعالیت‌های شغلی، تماشای تلویزیون و كار با كامپیوتر در اطاق خواب از جمله این اصول بهداشتی هستند. وضعیت مناسب اطاق خواب از نظر نور، صدا، درجه حرارت، تشك و بالش مناسب نیز در خواب خوب مؤثر است. مصرف داروهای مختلف در دوره سالمندی و عدم تحرك فیزیكی كافی در طول روز از علل بسیار مهم بی‌خوابی شبانه سالمندان است. از زمانی كه بشر به یاد دارد همواره خواب و ماهیت رمز آلود آن مورد توجه بوده است. در قدیم بعضی خواب را حالت حد واسط مرگ وبیداری می‌دانسته اند و برخی معتقد بودند كه فعالیت مغزی در خواب متوقف می‌شود. در سال 1928 فعالیت الكتریكی مغز انسان برای اولین بار توسط Hans Berger روانپزشك آلمانی به ثبت رسید.

در سالهای 1939-1937در دانشگاه هاروارد پایه های شناخت امواج مغزی در خواب توضیح داده شد، حال دیگر تصور بر این نبود كه در موقع خواب فعالیت مغزی بطور كامل خاموش می‌شود، بلكه برعكس در موقع خواب امواج مغزی به امواج آهسته و هماهنگی تبدیل می گردد.در دهه پنجاه میلادی برای اولین بار دانشمندان به ثبت امواج خواب در تمام طول شب پرداختند و متوجه شدند كه تغییرات نوار مغز انسان در خواب از یك روند ثابتی پیروی می‌كند در دهه شصت، ثبت خواب شبانه در انسان در سطح تحقیقاتی آغاز شد و این تحقیقات را می‌توان پدر تست‌های پلی سمنوگرافی polysomnograph یا تست خواب امروز نامید. در همین زمان بود كه بیماری ناركولپسی (بیماری كه فرد دچار خواب آلودگی شدید است و دچار حملات غیر قابل مقاومت خواب می‌گردد.) و اختلالات امواج مغز در خواب این افراد شناخته شد و اولین كلینیك ناركولپسی در دانشگاه Stanford توسط Dement تاسیس گردید.

امواج مغزی را می‌توان به صورت زیر طبقه بندی کرد:
• امواح بتا
• امواج آلفا
• امواج تتا
• امواج دلتا
با توجه به مراحل مختلف خواب، میتوان تغییرات قابل ملاحظه‌ای را در سیگنال قلبی و موج‌های آن مشاهده کرد که بر اساس تجربیات بدست امده از یک شخص سالم که فاقد اختلالات خواب و آریتمی قلبی میباشد، سیگنال‌های متاثر از مراحل مختلف خواب به صورت زیر میباشد:

همانطور که دیده می‌شود در مرحله چهارم خواب که همان حالت REM میباشد، سیگنال از حالت طبیعی خود خارج شده و به صورت نامنظم شروع به ضربان میکند که در مقیاس فرکانسی میتوان این نامنظمی را در تمامی فرکانسهای با لا و پایین مشاهده کرد در حالیکه در سه مرحله اول خواب ، ضربان قلب به صورت ریتمیک تغییر میکند.

نویسنده: مهندس سعیده لطفی محمد آباد - دکتر نادر جعفرنیا دابانلو

منبع: ماهنامه مهندسی پزشکی

دانشنامه مرجع مهندسی ایران

SMSM.IR

نوع مطلب : مهندسی پزشکی
نوشته شده در جمعه ۱۰ دی ۱۳۸۹ توسط SMSM |           |