ريشه لغوی
اين شيوه تصوير برداری در حقيقت به معنی تصوير گيری مقطعی و عرضي از اعضای بدن می باشد. اما دارای اسامی مختلفي است كه از آن جمله می توان به CAT مخفف كلمات Computerized Axial Tomography به معني توموگرافي كامپيوتري محوری مي باشد. CTAT مخفف كلمات Computerized trans Axial Tomography به معني توموگرافي كامپيوتري عرضي محوری مي باشد. CTR مخفف كلمات computerized trans Recanstration ، CDT مخفف كلمات computerized Digital Tomography به معني توموگرافي ديجيتالي كامپيوتري مي باشد. اما نام ترجيحي آن كه در كتابها و كاربردهاي پزشكي بكار مي رود كلمه CT اسكن مخفف كلمات computerized tomography scan مي باشد كه كلمه scan اسكن به معني تقطيع كردن و واژه توموگرافي از Tomo به معني برش يا قطعه و graphy به معني شكل و ترسيم است، گرفته شده است. در اصل به معني تصويرگيري از برشهاي قطع شده از يك عضو به صورت كامپيوتري مي باشد.

اگر با يك درخواست سي تي اسكن ، به بخش سي تي اسكن يكبيمارستان مراجعه كرده باشيد، شايد براي شما اين سوال پيش آمده باشد كه فرو رفتن دريك دستگاه تونل مانند و بي حركت ماندن براي مدتي در داخل آن شما را دچار دلهرهمي كند يا نه. آيا با توجه به اخبارهاي راديو و تلويزيون راجع به خطرات اشعه ايكسخطري شما را تهديد مي كند يا نه؟ يا اينكه چگونه يك كارشناس راديولوژي بعد از قراردادن شما در داخل دستگاه خود به اتاق ديگري رفته و از پشت يك شيشه بزرگ و يككامپيوتر چه كاري انجام مي دهد و با بلندگو با شما صحبت مي كند؟

تاريخچه
در سال 1917 ميلادي يك رياضيداناتريشي به نام رادون (J.Radon) ثابت كرد كه يك شيئي دو يا سه بعدي را مي توان باگرفتن بي نهايت عكس از آن در جهات مختلف به تصوير كشيد كه پايه اي براي سي تي اسكنمحسوب مي شد. در سال 1956 دانشمندي به نام بارسول (Barcewell) نقشه خورشيدي ازتصاوير شعاع ها درست كرد. در سال 1961 الدندرف (oldendorf) و در سال 1963 آلنكورمارك (Allencormarck) انديشه هايي از سي تي اسكن را فهميده و مدلهايي در حدآزمايشگاهي ساخته اند. در سال 1968 كول(kuhl) و ادواردز (Edwords) يك دستگاه اسكنمكانيكي براي تصويري از هسته ساخته اند كه موفق بودند. اما نتوانستند كار خود را درحد راديولوژي تشخيصي ، توسعه دهند. تا اينكه در سال 72-1970 اصول رياضي گفته  شدهتوسط رياضيدان انگليسي (God feryhaunsfield) بكار گرفته شد و توانست يك دستگاهسي تي اسكن را بسازد و جهت مصرف باليني معرفي كند. در سال 1979 جايزه نوبل بطورمشترك به پروفسور آلن كورمارك و گاد فري هانسفيلد تعلق گرفت.

سير تحولي و رشد
مانند تمام رشته هاي تصويرگيري پزشكي (راديولوژي) دستگاه هاي سي تي اسكن بطور مداوم تغيير كرده و بوسيلهكارخانه ها و سازندگان مختلف پيش رفته است. دستگاه اوليه كه بوسيله هانسفيلد و توسطشركت EMI ساخته شده بود، فقط براي ارزيابي مغز طراحي شده بود، كه دستگاه نسل اول يا EMI نام داشت. مدت  زمان كوتاهي نگذشت كه نسل دوم دستگاه هاي سي تي اسكن با امكاناتبيشتر به بازار آمد و نسل سوم اين دستگاه ها با امكاناتي از جمله كم شدن زمان تصويرگيري معرفي شد. هم  اكنون نسل چهارم با سرعت خيلي بالا و امكانات بهينه و نتايجعالي موجود مي باشد.

ساختمان يك دستگاه سي تياسكن
يك دستگاه اسكن توموگرافي كامپيوتري از يك ميز براي قرارگرفتن بدن بيمار ، يك گانتري كه سر بيمار در آن قرار مي گيرد، يك منبع توليد اشعهايكس ، سيستمي براي آشكار كردن تشعشع خارج  شده از بدن ، يك ژنراتور اشعه ايكس ، يككامپيوتر براي بازسازي تصوير و كنسول عملياتي كه تكنولوژيست راديولوژي بر آن قرارمي گيرد، تشكيل شده است.

اصول كار دستگاه سي تياسكن
پس از اينكه بدن بيمار بر روي ميز و سر آن در گانتري قرارگرفت و شرايط دستگاه بر حسب ناحيه مورد تصوير برداري تنظيم شد، يك دسته پرتو ايكستوسط كوليماتور (محدودكننده دسته اشعه) به صورت يك باريكه در آمده و از بدن بيماررد مي شود (پالس مي شود). مقداري از انرژي اشعه هنگام عبور از بدن جذب و باقيماندهاشعه با عنوان پرتو خروجي كه از بدن بيمار عبور مي كند توسط آشكار سازي كه مقابلدسته پرتو ايكس قرار دارد، اندازه  گيري شده و بعد از تبديل به زبان كامپيوتري درحافظه كامپيوتر ذخيره مي شود. بلافاصله پس از اينكه اولين پالس اشعه بطرف بيمارفرستاده و اندازه گيري شد و لامپ اشعه ايكس يك حركت چرخشي بسيار كم انجام داد، دستهپرتو ايكس دوباره پالس شده ، مجددا اندازه گيري مي شود و در حافظه كامپيوتر ذخيرهمي گردد.

اين مرحله چند صد يا چند هزار بار بسته به نوع دستگاه تكرارمي شود تا تمام اطلاعات مربوط به عضو مورد نظر در حافظه كامپيوتر ذخيره شود. كامپيوتر ميزان اشعه اي را كه هر حجم معيني از بافت جذب مي كند، اندازه  گيريمي كند. اين حجم بافتي را واكسل (Voxel) مي نامند كه مشابه چند ميليمتر مكعب ازبافت بدن مي باشد. در سي  تي  اسكن يك لايه مقطعي از بدن به اين واكسلهاي ريز تقسيممي شود، كه با توجه به مقدار جذب اشعه اي كه توسط هر كدام از اين واكسلها صورتمي گيرد، يك شماره نسبت داده مي شود. اين شماره ها نيز بر روي تصوير كه بر صفحهتلويزيون مانند كامپيوتر مي افتد، يك چگالي با معيار خاكستري (از سفيد تاسياه) اختصاص داده مي  شود.

نمايش هر كدام از واكسلها را بر روي مونيتور يك پيكسل (Pixl) مي گويند. يعني واكسلها حجم سه بعدي و پيكسلها دو بعدي مي باشند و هر چهتعداد پيكسلها بر روي مونيتور بيشتر باشد تصوير واضح تر و قابل تفكيك تر است. اعدادي كه با توجه به مقدار جذب اشعه به هر بافت اختصاص داده مي شود، را اعداد سي تي يا اعداد هانسفيلد مي نامند. بطور مثال بافت چربي كمتر از بافت عضلاني و بافتعضلاني كمتر از بافت استخواني اشعه را جذب مي كند. بنابراين بطور مثال استخوان 400+ ، آب صفر و چربي 50 و هوا 500 مي باشد كه هر چه مقدار اين اعداد كمتر باشد، بر رويفيلم سي تي اسكن آن قسمت طبق معيار خاكستري بيشتر به سمت سياهي تمايل دارد و برعكسهرچه عدد سي  تي مثل استخوان بالا باشد تصوير به سمت سفيدي تمايل دارد. گاهي برايمشخص  تر شدن اعضايي كه داراي چگالي شبيه به هم هستند از مواد كنتراست  زا استفادهمي شود كه تفاوت را به خوبي مشخص كند.

كاربرد
تشخيصبيماريهاي مغز و اعصاب
چون سي  تي اسكنمي تواند تفاوت بين خون تازه و كهنه را به تصوير بكشد، به همين دليل براي نشان دادنموارد اورژانس بيماريهاي مغزي بهترينكاربرد را دارد.
بيمارهاي مادر زادي مانند بزرگي يا كوچكي جمجمه .
تشخيص تومورهاي داخل جمجمه اي و خارج مغزي .
خونريزي در قسمت هاي مختلف مغز وسكته هاي مغزي .
تشخيص بيماري اعضايداخل شكمي مانند كبد ، لوزالمعده ، غدد فوق كليوي.
بررسي بيماريهاي ريه.

دانشنامه مرجع مهندسی ایران

www.Smsm.ir

نوع مطلب : مهندسی پزشکی
نوشته شده در یکشنبه ۱۲ دی ۱۳۸۹ توسط SMSM |           |