دیباچه: بشر در ابتدا برای تهیه لباس و پوشاك و محافظت از خود در مقابل سرما و گرما صنعت نساجی را به وجود آورد. سپس زیرانداز و روانداز خود را به یاری این صنعت تهیه كرد و امروزه نه تنها انواع پوشاك و فرش و موكت را به یاری صنعت نساجی تهیه می‌كند بلكه برای ساخت ترمز ماشین،‌ شریانهای مصنوعی، جاده‌ها، هواپیما‌ها و سایت‌های فضایی به منسوجات نیاز است.برای مثال بیش از 50% قلب مصنوعی از الیاف نساجی درست شده است. همچنین بیش از 75% استحكام تایرها از منسوجات است و در جاده‌سازی نیز قبل از این كه آسفالت ریخته شود،‌ منسوجات ویژه‌ای را روی سطح جاده می‌خوابانند كه عمر جاده‌ها را افزایش می‌دهد. به همین دلیل امروزه نمی‌توان همچون گذشته صنعت نساجی را به روش استاد و شاگردی از نسلی به نسل دیگر انتقال داد.

چرا كه نساجی در حال حاضر صنعتی بسیار گسترده و پیچیده است كه اداره آن نیاز به تخصص و تحصیلات دانشگاهی دارد، تخصصی كه در رشته مهندسی نساجی می‌توان به آن دست یافت. این‌ صنعت‌ شامل‌ بخش‌های‌ مختلفی‌ می‌شود كه‌ از آن‌ جمله‌ می‌توان‌ به‌ كارخانه‌های‌ ریسندگی‌ (تولید نخ‌های‌ مختلف‌)، بافندگی‌ (تولید انواع‌ پارچه‌)، تولید فرش‌ ماشینی‌ و موكت‌ و همچنین‌ كارخانه‌های‌ تكمیل‌كننده‌ این‌ كالاها مثل‌ رنگرزی‌، چاپ‌ و كارخانه‌های‌ تولید الیاف‌ مصنوعی‌ مثل‌ نایلون‌ و پلی‌پروپیلن‌ اشاره‌ كرد. مهندسی‌ نساجی‌ رشته‌ای‌ است‌ كه‌ دانش‌ و توانایی‌ لازم‌ را برای‌ اداره‌ بخش‌های‌ مختلف‌ این‌ صنعت‌ به‌ دانشجویان‌ می‌دهد. این‌ رشته‌ دارای‌ سه گرایش‌ "تكنولوژی‌ نساجی‌" و "شیمی‌ نساجی‌ و علوم‌ الیاف‌" و "پوشاك" است‌.

گرایش‌ تكنولوژی‌ نساجی: دانشجوی‌ تكنولوژی‌ نساجی‌ نحوه‌ تولید نخ‌، پارچه‌، قالی‌ و موكت‌ را مطالعه‌ كرده‌ و آموزش‌ می‌بیند و تا حدودی‌ با طراحی‌ ماشین‌آلات‌ نساجی‌ و قطعات‌ مختلف‌ آنها آشنا می‌گردد. همچنین با شیوه‌های‌ ریسندگی‌ نخ‌ها، مقدمات‌ بافندگی‌ و بافندگی‌ آشنا می‌شود و برای‌ شناخت‌ دستگاه‌های‌ نساجی‌ دروسی‌ درارتباط‌ با علم‌ مكانیك‌ می‌گذراند.
درس‌های‌ این‌ رشته‌ در طول‌ تحصیل‌ :

دروس‌ مشترك‌ در‌ گرایش‌های‌ مختلف‌ مهندسی‌ نساجی‌:
ریاضی‌ عمومی‌، فیزیك‌ عمومی‌، شیمی‌ عمومی‌، برنامه‌نویسی‌ كامپیوتر، معادلات‌ دیفرانسیل‌، آمار و احتمالات‌ مهندسی‌، محاسبات عددی.

دروس‌ تخصصی‌ گرایش‌ تكنولوژی‌ نساجی‌:
كارگاه‌ جوشكاری‌، اصول‌ ساختمانی‌ مواد پلیمری‌، استاتیك‌، نقشه‌كشی‌ صنعتی‌، ترمودینامیك‌ عمومی‌، كارگاه‌ ماشین‌ابزار، علوم‌ الیاف‌، مقاومت‌ مصالح‌، دینامیك‌ عمومی‌، كارگاه‌ ریخته‌گری‌، فیزیك‌ الیاف‌، بافندگی‌ حلقوی‌، ریسندگی‌، طراحی‌ماشین‌ ، مبانی‌ مهندسی‌ برق‌، كفپوش‌های‌ ماشینی‌، مقدمات‌ بافندگی‌، ریسندگی‌ نخ‌های‌ یكسره‌، تكنیك‌ بافت‌ پارچه‌، ریسندگی‌ الیاف‌ بلند، كارگاه‌ ریسندگی‌ الیاف‌ بلند، ریسندگی‌ مدرن‌، كنترل‌ كیفیت‌ آماری‌، تجزیه‌ فنی‌ بافت‌ پارچه‌، طرح‌ و محاسبه‌ كارخانه‌، رنگرزی‌، چاپ‌ و تكمیل‌، (بسیاری‌ از درس‌های‌ این‌ رشته‌ همراه‌ با آزمایشگاه‌ است‌)

گرایش‌ شیمی‌ نساجی‌ و علوم‌ الیاف‌:
دانشجوی‌ گرایش‌ شیمی‌ نساجی‌ و علوم‌ الیاف‌ در زمینه‌ تولید الیاف‌، خواص‌ الیاف‌، مواد رنگزا، خصوصیات‌ مواد رنگزا و نحوه‌ تكمیل‌ مواد نساجی‌ مطالعه‌ می‌كند. به‌ عبارت‌ دیگر با طرز تهیه‌ الیاف‌ و نحوه‌ كاربرد مواد شیمیایی‌ در صنایع‌ نساجی‌ آشنا می‌گردد.

دروس‌ تخصصی‌ گرایش‌ نساجی‌ و علوم‌ الیاف‌:
نقشه‌كشی‌ صنعتی‌ ، ترمودینامیك‌ كاربردی‌، استاتیك‌ و مقاومت‌ مصالح‌، شیمی‌ پلیمر، كارگاه‌ جوشكاری‌، شیمی‌ تجزیه‌، علوم‌ الیاف‌، مبانی‌ مهندسی‌ برق‌ ، كارگاه‌ ماشین‌ابزار، اصول‌ مهندسی‌ شیمی‌، مكانیك‌ سیالات‌، آزمایشگاه‌ شناسائی‌ الیاف‌ و مواد نساجی‌، كاربرد ریاضیات‌ در مهندسی‌ شیمی‌، تكمیل‌ كالای‌ نساجی‌، ساختمان‌ فیزیكی‌ الیاف‌، رنگرزی‌ الیاف‌ طبیعی‌، منسوجات‌ بی‌بافت‌، اصول‌ شیمی‌ رنگ‌ و مواد واسطه‌، رنگرزی‌ الیاف‌ مصنوعی‌، شیمی‌ الیاف‌ طبیعی‌، فیزیك‌ الیاف‌، مبانی‌ برق‌ و الكترونیك‌، اصول‌ تكنولوژی‌ رنگ‌، تكنیك‌های‌ رنگرزی‌ چاپ‌ و تكمیل‌، تكسچرایزینگ‌، تكنولوژی‌ تولید الیاف‌، آزمایشگاه‌ كنترل‌ كیفیت‌ كالای‌ تكمیل‌شده‌. (بسیاری‌ از درس‌های‌ این‌ رشته‌ همراه‌ با آزمایشگاه‌ است‌)

گرایش‌ پوشاك :
امروزه بخش پوشاك صنعت نساجی به سوی ایجاد واحدهای بزرگ صنعتی متمایل شده است، اما متأسفانه نیروی كار متخصص برای فعالیت در این واحدهای صنعتی وجود ندارد تا جایی كه برخی از صنایع پوشاك، فارغ‌التحصیلان مهندسی نساجی ـ گرایش‌های تكنولوژی نساجی و شیمی نساجی و علوم الیاف یا فارغ‌التحصیلان طراحی لباس را استخدام می‌كنند و پس از برگزاری دوره‌های كوتاه مدت آنها را برای كار در صنایع پوشاك آماده می‌كنند. اما در عمل دیده می‌شود كه همین افراد نیز پاسخگوی نیاز صنایع پوشاك نیستند.برای مثال، یك طراح لباس بیشتر در زمینه مدل و طرح لباس و سایز‌بندی آن آموزش دیده است؛ در حالی كه در اِشل صنعتی، طراحی لباس، مرحله اول كار است و در مرحله دوم یك متخصص باید بتواند طراحی یك خط پوشاك را ارائه دهد.برای مثال، در یك واحد خیاطی، الگوی قطعات یك پیراهن مردانه را كه در حدود 10 تا 15 عدد است، با شابلون در می‌آورند و بر روی پارچه برش می‌زنند و در نهایت قطعات را به هم وصل می‌كنند. اما در اشل صنعتی كه در یك روز 1000 تا 2000 دست لباس آماده می‌شود، نیاز به یك مهندس نساجی گرایش پوشاك است تا با طراحی خط تولید، نحوه دوخت و اتصال قطعات را تعیین نماید. در ضمن یك مهندس نساجی باید نحوه زمان‌بندی و طراحی خط تولید را به گونه‌ای انجام دهد كه اگر برش و چرخ یك قطعه 20 ثانیه طول می‌كشد و قطعه‌ای دیگر 3 دقیقه زمان می‌برد، دستگاهی كه قطعه‌ای را در زمان كمتر تولید می‌كند، بیكار نماند. این مسأله زمانی اهمیت بیشتر پیدا می‌كند كه بدانیم با توجه به طرح و مدل یك لباس، طراحی خط تولید فرق می‌كند. برای مثال، یك شلوار جین معمولی حدود 15 قطعه دارد، اما یك شلوار جین تزئینی امكان دارد 50 قطعه داشته باشد؛ قطعاتی كه زمان دوخت آنها متفاوت است. در این میان، مهندس نساجی گرایش پوشاك حتی تعداد دستگاه‌های موجود برای دوخت هر قطعه را تعیین می‌كند تا كارخانه از هر دستگاه حداكثر استفاده را بكند.از سوی دیگر، مسأله لایه‌چینی را می‌توان مطرح كرد؛ چون در كارخانه برای صرفه‌جویی در وقت و هزینه، قطعات هر دست لباس را به صورت مجزا برش نمی‌دهند، بلكه برای هر قطعه 50 یا 70 لایه می‌چینند و سپس الگو را گذاشته و برش می‌دهند. حال مسأله اینجاست كه لایه‌چینی باید با توجه به جنس پارچه انجام گیرد.برای مثال، در پارچه آستری یا ساتن نمی‌توان تعداد لایه‌ها را خیلی زیاد كرد؛ چون لایه‌های پارچه روی هم لیز می‌خورند و نمی‌توان آنها را بخوبی برش داد.

توانایی‌های‌ لازم‌ :
دانشجوی‌ نساجی‌ برای‌ رسیدن‌ به‌ كارایی‌ لازم‌ باید پایه‌ ریاضی‌ خوبی‌ داشته‌ باشد تا بتواند مشكلات‌ موجود را تجزیه‌ و تحلیل‌ كرده‌ و محاسبات‌ لازم‌ را انجام‌ دهد. همچنین‌ لازم‌ است‌ كه‌ به‌ كارهای‌ مدیریتی‌ علاقه‌مند باشد چون‌ بیشتر فارغ‌التحصیلان‌ این‌ رشته‌ مسؤولیت‌ بخشی‌ از كارخانه‌های‌ نساجی‌ یا پوشاك مثل‌ سالن‌ تولید یا بخش‌ كنترل‌ كیفیت‌ را بر عهده‌ دارند. در گرایش‌ تكنولوژی‌ نساجی‌ بحث‌ شناخت‌ قطعات‌ ماشین‌ و روش‌ ساخت‌ آنها مطرح‌ است‌. به‌ همین‌ دلیل‌ دانشجوی‌ این‌ رشته‌ باید در دروس‌ فیزیك‌ و مكانیك‌ قوی‌ باشد. دانشجوی‌ گرایش‌ شیمی‌ نساجی‌ نیز باید در درس‌ شیمی‌ قوی‌ باشد. گفتنی است كه در كل فارغ‌التحصیل‌ این‌ رشته‌ باید توانایی‌ كار با نیروی‌ زیاد را داشته‌ و به‌ كار با ماشین‌آلات‌ صنعتی‌ نیز علاقه‌مند باشد.محاسبات بالانس خط در خط تولید پوشاك مسأله مهم و پیچیده‌ای است؛ چون با توجه به نوع و مدل پوشاك باید تغییر و تحول زیادی در خط تولید پوشاك ایجاد نمود. از همین رو دانشجوی مهندسی نساجی گرایش پوشاك نسبت به سایر گرایش‌های این رشته باید از دانش مهندسی صنایع و دانش مدیریت بهتر و بیشتری برخوردار باشد.

موقعیت‌ شغلی‌ در ایران :

صنعت‌ نساجی‌ بعد از نفت‌، بزرگترین‌ صنعت‌ كشور است‌. از سوی‌ دیگر باید توجه‌ داشت‌ كه‌ صنعت‌ نساجی‌ به‌ دلیل‌ تنوع‌ خود، بازار جذب‌ وسیعی‌ دارد. یك‌ مهندس‌ نساجی‌ می‌تواند در كارخانجات‌ نساجی‌ به‌ عنوان‌ مدیر عامل‌، رئیس‌ كارخانه‌، مدیر تولید (مسؤول‌ سالن‌های‌ مختلف‌ ریسندگی‌ ، بافندگی‌، رنگرزی‌، چاپ‌ و تكمیل‌ زیر نظر این‌ مدیر كار می‌كنند)، مدیر بازرگانی‌ (مسؤول‌ بازاریابی‌، مسؤول‌ فروش‌ و مسؤول‌ تداركات‌ در این‌ بخش‌ فعالیت‌ دارند)، مدیر مهندسی‌ صنعتی‌ (مسؤولان‌ آزمایشگاه‌های‌ مختلف‌ و كارشناسان‌ كنترل‌ كیفیت‌ بخش‌های‌ مختلف‌ در این‌ حیطه‌كاری‌ فعالیت‌ می‌كنند) و مشاور كارخانه‌ (مشاور در امور مختلف‌ مانند خرید خط‌ تولید، طراحی‌ خط‌ تولید، تولید جنس‌ جدید، رفع‌ اشكالات‌ پیش‌آمده‌ در خط‌ تولید، خرید ماشین‌آلات‌ و بررسی‌ افزایش‌ انعطاف‌پذیری‌ آنها) فعالیت‌ كند یا با بخش‌ نساجی‌ مؤسسه‌ استاندارد، اداره‌ نساجی‌ و پوشاك‌ وزارت‌ صنایع‌، بخش‌ نساجی‌ وزارت‌ كار (برای‌ بررسی‌ مسائل‌ كارگری‌، كم‌ كردن‌ ضایعات‌ و افزایش‌ تولید و بهره‌وری‌)، بخش‌ نساجی‌ وزارت‌ دادگستری‌ (برای‌ تعیین‌ قیمت‌ كارخانجات‌ ورشكسته‌ و برآورد كردن‌ قیمت‌ كالاهای‌ نساجی‌)، سازمان‌ پژوهش‌های‌ علمی‌ و صنعتی‌ و مراكز تحقیقاتی‌ مانند مركز تحقیقات‌ جهاد كشاورزی‌ همكاری‌ نماید.فارغ‌التحصیل گرایش پوشاك نیز می‌تواند در یك واحد صنعتی به یاری دانش و توانایی‌هایش، كالایی استاندارد و با كیفیت خوب تولید كند؛ كالایی كه در بازار داخلی و حتی خارجی توان رقابت با مدل‌های مشابه را داشته باشد. به همین خاطر بسیاری از واحدهای صنعتی معروف تولید پوشاك ایران از ایجاد این گرایش استقبال كرده‌اند.از سوی دیگر، می‌تواند با یك سرمایه نسبتاً كم، یك واحد تولیدی كوچك دایر كند و برای خودش فعالیت نماید؛ كاری كه با توجه به اینكه در ابتدای كار سرمایه نسبتاً كمی می‌خواهد، ارزش افزوده بسیاری دارد.


دروس اصلی و تخصصی گرایش پوشاك:

شیمی آلی، نقشه‌كشی صنعتی، ریاضیات مهندسی، انواع پارچه، مبانی مهندسی برق، فیزیك الیاف، تكنولوژی نساجی، تكنیك و تجزیه فنی بافت، مكاترونیك، تكمیل كالای نساجی، فرآیندهای رنگرزی و چاپ، كنترل كیفیت آماری، كنترل كیفیت پوشاك، كاربرد كامپیوتر در پوشاك، اصول حسابداری و هزینه‌یابی، كنترل رنگ در پوشاك، صنعت پوشاك در جهان، مكانیك ساختمانی نخ و پارچه، اصول طراحی پوشاك، كارگاه اصول طراحی پوشاك، اصول برش و دوخت، مدیریت تولید پوشاك، طرح و محاسبه كارخانه پوشاك، تكنولوژی دوزندگی، ایجاد مشاغل كوچك، دینامیك پارچه / ماشین، منسوجات بی‌بافت، تاریخ لباس در ایران، قوانین كار و روابط صنعتی( بسیاری از درس‎های این رشته همراه با آزمایشگاه یا كارگاه است.)

منبع:

دانشنامه مرجع مهندسی ايران

www.Smsm.ir

نوع مطلب : مهندسی نساجی
نوشته شده در چهارشنبه ۲۹ دی ۱۳۸۹ توسط SMSM |           |