در میان كشورهای صنعتی جهان، آلمان با در اختیار داشتن بخش بزرگی از بازار بین المللی در صنایع گوناگون، نسبت به كنترل كیفیت كالا و دست آوردهای صنعتی از پیشرفته ترین راهكارهای علمی سود می جوید. كنترل كیفیت در واحدهای تولیدی آلمان به گونه ایست كه این كشور پس از دو جنگ جهانی، بحران های متعددی را پشت سر نهاده و به یك قدرت بزرگ صنعتی و اقتصادی تبدیل شده است در این نوشتار ضمن مروری بر اقتصاد و ساختار صنعتی آلمان، با چگونگی كنترل كیفیت در این كشور آشنا می شویم. دانشنامه مرجع مهندسی ایران

آلمان دارای تراكم جمعیت زیاد و مقدار بسیار كمی منابع طبیعی است. پایه اصلی اقتصاد این كشور كه مجبور است مواد اولیه تولیدات خود را وارد كند، بر مبنای صادرات كالا گذاشته شده است. در این كشور مواد غذایی، لوازم فنی، چشم پزشكی، الكترونیك، عكاسی و نظایر آن در حد وسیعی با خدمات بعد از فروش و آموزش های لازم تولید و به جهان صادر می شود.

رقابت جهانی در صادرات كالا و خدمات، لزوم نوآوری هایی را برای آلمان، در مقیاس بزرگی الزامی كرده است. استفاده از روش ها و تولیدات سایر كشورها در این كشور با اعمال تغییرات لازم و بهبود و تكمیل آن تا رسیدن به یك نتیجه نهایی مطلوب، بخش عمده ای از فعالیت ها را تشكیل می دهد. علاوه بر آن، برخی از روش ها مانند روش «تیلور» با تطابق آن با ساختار فرهنگی و اقتصادی كشور به كار گرفته شده و در نتیجه روش كاری آلمان ها به تدریج از الگوی قدیمی صنایع دستی و كارگاهی به صنایع مدرن تبدیل شده است.

بیست و پنج درصد صنایع آلمان دارای كاركنان بیشتر از 500 نفر است و این كشور از سرمایه های خارجی در مقایس زیادی استفاده می كند. صنایع متوسط، دارای كاركنان بین 10 تا 499 نفر هستند و بیش از 59 درصد از شاغلین را در استخدام دارند كه 50 درصد تولیدات ملی را بر عهده دارند. 45 درصد از كارآموزان كل كشور در این شركت ها آموزش دیده و بخش عمده ای از صادرات آلمان را بخود اختصاص داده اند. كارگاههای صنعتی 12 درصد تولیدات را به خود اختصاص داده اند و 16 درصد شاغلین را تشكیل می دهند. آموزش 41 درصد كارآموزان در این كارگاهها انجام می گیرد. این كارآموزان شامل متخصصین بسیار ماهر صنایع دستی و كارگاهی هستند كه بسیاری از آنها مشاغل را از خانواده خود به ارث برده اند. در سالهای اخیر تغییر در ساختار مالكیت، نقش بزرگی را در بهبود سطح كیفیت صنایع آلمان به وجود آورده است. درصدی از حقوق كارگران برای خرید سهام شركت ها به یك حساب با بهره واریز می شود. هم چنین برای كمك مالی و توسعه شركت از این منبع مالی استفاده می شود. با اتخاذ این روش علاوه بر این كه كمك شایانی به شركت ها می شود، در مقایسه با شركت های آمریكایی، شركت های آلمانی اكثر سرمایه شان را راساً تامین می كنند. با این روش، كارگران، هم در مالكیت و هم در سود و زیان شریك هستند و تعلق مالكیت در شركت خود عامل بسیار مهمی در ارتقاء سطح كیفت است.

نقش اصناف و پایه كنترل كیفیت

قرن هفدهم، رشد جمعیت در آلمان سرعت گرفت. به علت حركت نیروی كار به مكان های غیر بومی، شهرهای جدید احداث شد و رشد ساخت و ساز در آنها به وجود آمد. این مساله خود باعث نیاز به نیروی كار و همزمان تامین مایحتاج عمومی مانند نان، گوشت، البسه و نظایر آن شد. كارگران جهت تامین معاش و تضمین كار و منافع خود در گروه های صنفی شغل خود گردهم آمدند و اصناف به تدریج جنبه انحصاری بخود گرفتند و بر اثر رقابت بین آنها نوعی توازن در سیستم اجتماعی بوجود آمد.

اصول كلی اصناف عبارت بود از:

- هر صنعتگر برای ادامه كار خود حتماً می بایست عضو صنف خود گردد

- هر صنف دارای استقلال كامل از نظر حقوقی و موارد انضباطی باشد.

- اعضاء سندیكاها در تمام موارد اجتماعی و فرهنگی فعال و به دو بخش مذهبی و غیره تقسیم شده بودند. گردهمای های آنها باعث بوجود آمدن مكان های اجتماعی خاص برای هر گروه گردید.

- تعداد افراد مسافر، غیر عضو، تا یكنفر بیشتر مورد استخدام قرار نمی گرفتند.

- مدت آموزش كارآموزان از سه سال به بالا بود.

- تائید برای كاندیدا شدن ریاست صنف زمانی مورد قبول قرار می گرفت كه فرد تمام دوره های كارآموزی را به خوبی گذرانیده و بین 3 تا 5 سال به عنوان مسافر برای كسب تعلیمات و تجربه كاری به خارج از شهر خود رفته و اندوخته های جدیدی را بدست آورده باشد. تصمیم برای استخدام عضو جدید منوط به تائید اعضاء در صورت بودن محل كار خالی در صنف بود.

- هر صنف تعیین كننده میزان مصرف مواد اولیه، روش كار، مقدار و سقف تولید، دستمزد و قیمت كالا های تمام شده برای فروش بود و این امر فقط در مواردی صادق بود كه مشمول قیمت گذاری دولتی نباشد. در سال های بعد قیمت گذاری بصورت بسیار گسترده ای توسط دولت اعمال گردید.

- پیشكسوتان انتخاب شده در صنف مسئول كنترل و تائید كیفیت بودند.

- اگر عضوی برای خود تولید شخصی داشت، محصولات وی فقط در بازارهای مجاز مورد تائید صنف می توانست عرضه شود.

- اعضاء صنف كه مخالف قانون خود بودند و یا كالاهای بد تولید می كردند، بشدت تنبیه می شدند.

- اعضاء هر صنف موظف بودند عضو داوطلب نظامی برای دفاع از شهر و منطقه خود باشند.

هدف اصلی عضویت در این اصناف تامین منافع و مایحتاج زندگانی هر عضو بود. در نتیجه كسی نمی توانست به غیر از آنچه تعیین شده تولید كند.

تعیین كیفیت و ممیزی ها

اصول كلی و روش تولید بر مبنی رعایت مشخصات تعیین شده كالا بنا گذاشته شده بود و رضایت مشتری به هیچ عنوان ملاك عمل قرار نمی گرفت. این موضوع باعث جلوگیری از ارتقاء سطح كیفیت در طول سال ها گردید. رقابت بر اساس قانون با تعیین محدودیت های متعدد تقریباً منع شده بود. اصول تعیین شده كیفیت توسط اصناف تقریباً مشابه مفهوم تضمین كیفیت امروز است. عضو ارشد مسئول كنترل كیفی بود و می بایستی كار اعضاء و یا عضو انتخاب شده ماهر را به دقت كنترل و آن را تائید كند. رئوس كلی كنترل كیفیت عبارت بود از:

- ممیزی های غیر برنامه ریزی شده و تصادفی از كالاهای تولید شده در كارگاه و یا بازار.

- ممیزی مواد اولیه ورودی به كارگاهها برای تعیین كیفیت با مشخصات تعیین شده و همچنین روش تولید آن.

- كالیبراسیون و اندازه گیری های لازم كه ابتدا فقط در كارگاه ها انجام می شد به تدریج به كل صنف برای یكنواختی محصولات گسترش پیدا كرد. نفوذ و قدرت اصناف در اروپا بخصوص آلمان طی قرنها بسیار زیاد بود. به وجود آمدن صنایع و مكانیزاسیون تغییراتی را در آن بوجود آورد. روش های جدید هنوز بخش عمده ای از اصول اولیه را در بر می گرفت و تشابه بسیاری با قوانین اصناف گذشته داشت و بیشتر نكات قبلی هنوز بكار گرفته می شد. اما در سال های اخیر سازمان های اصناف قانون اجباری حمایت از مصرف كننده را اعمال می كند ولی روش تعلیم كارآموزان مانند گذشته است.

تضمین كیفیت در اقتصاد آلمان

سابقه تاریخی سیستم های كنترل كیفیت در اصناف آلمان به عنوان یك پایه قوی در سیستم های نو وجدید بكار گرفته شده است. در اینجا نیاز به تغییر ساختار كلی و ریشه ای وجود ندارد و كاربرد روش های جدید در هر صورت با كمی تفاوت اعمال می شود. با توجه به سوابق قوی در كنترل كیفیت، آلمان توانست بسرعت خود را با روش های جدید منطبق كند.

بیشتر دست اندركاران صنایع با توزیع فراوانی كه توسط «گاسین» ابداع شده، آشنا هستند. در سال 1913 تئوری احتمالات توسط چندین دانشمند برای تحقیق درباره تعداد خطوط مورد نیاز خط تلفن به كار رفت. در سال های 29-1928 تعدادی از مهندسین و محققین درخصوص كاربرد روش های آماری برای كنترل تولید در اروپا و آمریكا، كنفرانس هایی برگزار كردند كه در عمل كاربرد چندانی نداشت.

در صنایع آلمان و در همان دوره، كنترل كیفیت توسط كارگران ماهر و بسیار آموزش دیده انجام و توسط نمایندگان مدیران ممیزی می شد. كاربرد وسیع روش های آماری از سال های 1950 آغاز گردید. یك روش آماری ابتدایی در كارخانجات منسوجات به كار گرفته شد كه توانست در ارتقاء سطح كیفیت محصولات بسیار موثر باشد.

در سال 1952 اولین كتاب درباره سیستم های آماری كنترل تولید، تحقیقات و بازرسی با شرح كامل در آلمان منتشر گردید. مهندسین و متخصصین فعالیت های بسیاری را در این زمینه با تاسیس موسسات متعدد كنترل كیفیت انجام دادند. تا سال 1956 سازمان های متعددی با نام های اختصاری TESTA، AWF، EPA،ASQ برای كنترل كیفیت در آلمان و اروپا تاسیس شد و سرانجام سازمان كنترل كیفیت آلمان DGQ مشغول به فعالیت شد.

در پاریس نیز سازمان كنترل كیفیت اروپا (EOQC) در همان سال تاسیس شد و اولین مدیر آن «ماسینگ» W.Masing آلمانی بود. در آلمان مفهوم كنترل كیفیت مدرن، از طریق تحلیل گران و افراد مجرب با استفاده از روش های ارائه شده توسط سازمان DGQ شناسانده شد. بسیاری از صنایع مانند الكترونیك، منسوجات، كارخانجات تولید فولاد، صنایع هوا و فضا، اتومبیل و نظایر آن با استفاده از روش های نوین كنترل كیفیت به تولیدات با استانداردهای بسیار عالی نائل شدند. در این كشور برخلاف روش های آمریكایی، به علت وجود نیروی كار بسیار ماهر، مدت و میزان نیاز به تولیدات آزمایشی بسیار كم است و تولیدات اصلی به سرعت شروع می شود.

فعالیت های DGQ در آلمان
اكثر پیشرفت های مدرن كنترل كیفیت در آلمان توسط سازمان DGQ انجام می شود. این سازمان دارای 1100 عضو و 470 تشكیلات وابسته است. كمیته های متعددی برای حل مشكلات ویژه در آن بوجود آمده و هر كمیته مسئول تهیه روش ها و دستور العمل های مختلف بوده و نتایج بررسی های خود را به صورت جزوه منتشر می كند. 27 گروه مختلف به صورت پیوسته در گردهمایی های مكرر برای تبادل نظر و استفاده از تجربه های یكدیگر شركت می كنند. هیات علمی مشاوره سازمان، روش های نوین كنترل كیفیت را بررسی و ارائه می كند. هم چنین یك كمیته مشترك از سه كشور سوئیس، اتریش و آلمان، برای ارتقاء و تبادل نظر در خصوص كیفیت ایجاد شده و بر كنترل كیفیت صنایع اتومبیل نظارت دارد. همكاران دیگر DGQ سازمان تكنولوژی اندازه گیری GMR ، سازمان مركزی صنایع الكترونیك ZVEI و سازمان معروف استاندارد آلمان DIN هستند.

آموزش در سطوح مختلف
سازمان DGQ نقش بسیار فعالانه ای در امر آموزش مبانی كنترل كیفیت دارد. هر سال بیش از 4 هزار نفر در سطوح مختلف در دوره های متنوع مانند كاربرد روش های آماری مدرن كنترل كیفیت، روش های كنترل مرغوبیت كالا برای سرپرستان، متخصصین و مهندسین شركت می كنند. علاوه برآن، آموزش در منزل نیز انجام می گردد. سالیانه بیش از 1200 نفر در خانه هایشان تحت آموزش قرار دارند. برگزاری سمینارها نیز بخش دیگری از فعالیت ها را بخود اختصاص می دهد. اهم موضوعات سمینارها، كاربرد روشهای آماری در تحقیقات، اصول تضمین كیفیت برای روسا و مدیران كنترل كیفیت و دوره های مخصوص برای آموزش در منازل است. در سطوح دانشگاهی نیز واحدهای درسی متعددی توسط متخصصین مربوطه تدریس می شود. یكی از ابتكارات این DGQ برگزاری كلاس های آموزش كنترل كیفیت برای كسانی است كه بر اثر حوادث دچار نقص عضو شده اند. این افراد در صورت گذراندن این دوره ها استخدام می شوند.

حمایت از مصرف كنندگان
در آلمان نیاز خاصی برای تدوین قوانین دولتی برای حمایت از مصرف كننده در مقابل تولید كننده وجود ندارد، زیرا اصناف مختلف مسئولیت آنرا برعهده دارند. امروزه نیز هر گروه صنفی برای خود قوانین خاصی را تدوین كرده وبه اجرا در می آورد. به طور مثال سازمان مهندسین برق آلمان، قوانینی را برای كنترل كیفیت وسائل برقی تدوین كرده و در سال 1978 سازمان های صنایع، بازرگانی و تجارت آلمان معاهده نامه ای را خود امضاء نمودند كه هر گونه كالای نامرغوب بدون ارسال به خریدار مستقیماً به سازنده عودت و جایگزین گردد. سازمان جدیدالتاسیس كنترل كیفیت كالا امروزه به عنوان كمك به مصرف كننده شتافته و كالاها را راساً آزمایش و نتایج آنرا برای آگاهی عموم اعلام می دارد.

علامت مرغوبیت كالا
در طول سال ها فعالیت اصناف، تجارت فقط در بازارها مجاز بود و تولید كننده نمی توانست كالای خود را به طور مستقیم به خریدار عرضه كند. علت آن بود كه مصرف كننده بتواند در بازار كالاهای متعددی را به بیند و انتخاب كند. كمك دیگر به مصرف كننده علامت كالا بود كه توسط خبرگان صنف پس از تائید بر روی كالا درج می شد. اگر این علامت بر روی كالا نبود، تولید كننده باید ضمانتنامه ای را برای تضمین كالا امضاء كند.

در انگلستان قانونی برای حمایت از تولید كننده داخلی در سال 1887 تصویب شد كه كلیه كالاهای خارجی باید دارای نام كشور سازنده باشند. به علت مرغوبیت كالاهای آلمانی، بتدریج درج عبارت «ساخت آلمان» خود به تنهایی نشانه مرغوبیت شناخته شد. امروزه كالاها در چندین طبقه از نظر مرغوبیت طبقه بندی می شود. در محصولات غذایی باید تا 5 گرید برای مرغوبیت بر روی كالا علامت گذاری شود.

قوانین كنترل كیفیت
در آلمان قوانین مخصوصی برای كنترل كیفیت مانند اندازه گیری های لازم، تعیین وزن و حجم و غیره، به صورت اجباری تدوین شده است. یكی از مزایای توزین اجناس، مانند میوه در زمان خرید، كنترل دقیق همین موارد بود كه قانون كالیبراسیون برای آنها در سال 1968 تدوین شد. در این قانون حد مجاز خطای اندازه گیری، ارائه روش كنترل آماری تولید توسط سازنده به صورت نمودارهای لازم اجباری شد. هدف اصلی، حمایت از مصرف كننده در مقابل كالای نامرغوب، ناایمن و غیر بهداشتی بود. درآلمان قوه قضاییه مانند روم قدیم می تواند به آراء صادره در گذشته برای صدور رای استناد كند. مصرف كننده می تواند به دلایل خسارت وارده به بدن و تهدید سلامتی، كاهش طول عمر، خسارت به اموال، مغایرت تولیدات با استانداردها و ایجاد خطای عمد از تولید كننده شكایت كند. این موارد باید توسط خسارت دیده در دادگاه اثبات شود.

با توسعه صنایع و تكنولوژی و پیچیدگی های آن، در آلمان قانون تجهیزات صنعتی GSG ، در سال 1969 برای كاهش ریسك سوانح در زمان استفاده از ابزار تدوین شد. بر اساس این قانون طراحی و تولید باید طبق استانداردهای متداول جهانی و یا داخلی رعایت شود. تغییراتی نیز در قانون به علت پیچیدگی و مشكلات اثبات خسارت توسط مصرف كننده بوجودآمد. او صرفاً باید ثابت كند كه خسارت وارد شده و علت آن نیز كالای نامرغوب بوده است. تولید كننده نیز می بایستی دلایل خود را برای رفع اتهام مبنی بر اینكه كالای تولیدی مطابق استاندارد تولید شده است ارائه كند. برخلاف بسیاری از كشورها، قانون صد در صد تضمین كالا در آلمان برای تمام محصولات وجود ندارد، با این وجود و با توجه به ساختار قوی كنترل كیفیت، آلمان امروزه یكی از قدرتمند ترین كشورهای صنعتی جهان است.

منبع:ماهنامه نفت پارس

بازنشر:
www.smsm.ir
سایت مرجع مهندسی ایران

مطالب تصادفی:
منابع کنکور ارشد مهندسی صنایع - سیستم‌های اقتصادی و مدیریت سیستم
آشنایی با ساختار و اجزای نیروگاه های حرارتی
نرم افزار جستجوگر محتوا در شبکه های داخلی - Network Search Engine
آشنایی با گیاه زیره سبز
اکولوژی گیاهی
آشنایی با آیفون تصویری (video door phone)
استاندارد RoHS به چه معنی است؟
مدرنیزم در شهر سازی
دانلود مجموعه فیلم های آموزش نرم افزار اکسل - Excel
نه گام جهت اجرای موفق آنالیز روغن
تصفیه چدن مذاب توسط الیاف نسوز سیلیسی‏
عکسهای زیبا و شگفت انگیز از هواپیماهای جنگنده
تصاویر غول پیکرترین کامیون های معدن دنیا
ویژگی های فلسفی هوش مصنوعی (Artificial Intelligence) چیست؟
رنگ خاک و جدول رنگ مانسل - munsell
گیربكس دو گانه Dual Drive در خودرو

نوع مطلب : مهندسی صنايع
نوشته شده در پنجشنبه ۵ آبان ۱۳۹۰ توسط SMSM |           |