ترانسفورماتورهای ایزوله
در صورت تماس فرد با یک هادی برقدار در منبع تغذیه ایزوله شده و تماس قسمت دیگری از بدن وی به هادی ارت شده، ترانسفورماتور ایزوله مورد استفاده به عنوان منبع تغذیه در عملیات تست، می تواند از خطر برق گرفتگی جلوگیری نماید. اما باید توجه داشت که اگر فردی به طور همزمان با هر دو هادی ثانویه ترانسفورماتور تماس برقرار کند، ترانسفورماتور ایزوله نمی تواند از برق گرفتگی وی جلوگیری نماید مگر این که ولتاژ خروجی كمتر از 50 ولت متناوب (یا 120 ولت مستقیم) در محیط خشک بوده و یا ولتاژ مزبور كمتر از 16 ولت متناوب (یا 35 ولت مستقیم) در محیط نمناك باشد. شرایط ایزوله بودن از زمین بایستی به طور منظم تست شود و یا باید اقدام به نصب وسایل نشان دهنده ارت فالت نمود تا اطمینان حاصل شود که ارت فالت های خطرناک تشخیص داده شده و رفع عیب می شوند.

کلیدهای محافظ جان (RCD)
این کلیدها وسایل تكمیلی حفاظت هستند که از برق گرفتگی جلوگیری نمی کنند ولی می توانند از مدت زمان وقوع برخی از شوك های الكتریكی جلوگیری کنند. این كلیدها توانایی قطع سریع منبع تغذیه برق را در صورت عبور جریان نسبتن کم از طریق زمین (مانند زمانی که برق گرفتگی رخ می دهد) دارا هستند. بنابراین کلیدهای RCD قادر به ایجاد سطح حفاظتی بالاتری در برابر خطرات ناشی از برق گرفتگی شدید در هنگام استفاده از منابع تغذیه حفاظت نشده می باشند. یک کلید RCD مورد نیاز برای به حداقل رساندن خطرات و ضایعات انسانی بایستی دارای حداكثر جریان قطع نامی 30 میلی آمپر بوده و نباید دارای زمان تأخیر قابل تنظیم باشد. اگرچه اغلب از کلیدهای با جریان 30 میلی آمپر استفاده می شود، ولی کلیدهای با جریان قطع کمتر (10 میلی آمپر یا کمتر) نیز موجودند كه می توان از آنها برای حفاظت تكمیلی در جایی كه ایجاد نویز مشكل خاصی محسوب نشود، استفاده کرد. هنگامی که حفاظت فردی تا اندازه ای بستگی به عملکرد کلید RCD داشته باشد، این کلید بایستی با استفاده از تجهیزات تست مربوطه و در فواصل زمانی مناسب تست گردد (برای نمونه کلیدهای RCD قابل حمل قبل از هر بار استفاده باید به طور هفتگی مورد بررسی قرار گیرند). افزون بر این، تمامی کلیدهای RCD بایستی حداقل سالی یکبار با استفاده از تست کننده مخصوص RCD تست شوند که این دستگاه تست کننده، جریان قطع و سرعت عمل کلید را تست می کند.

دستگاه های ویژه تست تجهیزات برقی
در صورت امکان، دستگاه های تست كننده باید از یك طراحی ویژه برخوردار باشند. در این حالت سازنده باید عملیات ایمنی لازم در خلال استفاده از دستگاه را در طراحی خود مد نظر قرار دهد. در صورت امكان تجهیزات تست باید مطابق استاندارد BS EN 61010 ساخته شوند. دستگاه های ویژه تست تجهیزات برقی باید با همان استاندارد ایمنی تجهیزات مربوطه طراحی و ساخته شوند. وقتی تجهیزات از طریق منبع تغذیه برق راه اندازی می شوند، استفاده ایمن از آنها باید به شیوه صحیح انجام پذیرد. علاوه بر این، چگونگی اتصال دستگاه های ویژه تست به تجهیزات باید با ایمنی لازم صورت گیرد.

دستگاه های تست عایقی می توانند ولتاژهای زیادی در خروجی خود تولید کنند و برخی از آنها دارای قابلیتی هستند كه می توانند جریان خروجی را به سطح ایمن و بدون خطر كاهش دهند. عمومن جریان بدون خطر و ایمن برابر با 5 میلی آمپر می باشد (قبلن جریان 5 میلی آمپر متناوب به عنوان جریان ایمن در نظر گرفته می شد ولی از ماه می 2001 جریان خروجی تجهیزات جدید باید به 3 میلی آمپر محدود شود). اگر تماس خطرناکی با هادی های خروجی برقرار شود، خطر صدمه و جراحت در صورتی که این سطوح جریان افزایش نیابند، به حداقل می رسد. چنانچه سطوح جریان بالاتری مورد نیاز باشد، اقدامات خاص نیاز است تا از آسیب و ضایعات جلوگیری شود. این اقدامات شامل استفاده از رابط های تست متصل به کلیدهای کنترل و یا استفاده از محفظه های مجهز به قفل برای جلوگیری از دسترسی به قسمت های خطرناک و ایجاد محدودیت در انجام تست توسط افراد غیرمجاز می باشند. اکثر تست های عایقی را می توان تحت جریان های ایمن مشخص شده در بالا، به انجام رساند.
نحوه اتصال تجهیزات برای تست باید به گونه ای باشد كه حفاظت مناسبی در برابر برق گرفتگی ایجاد نماید. تنها استثناء در این مورد هنگامی است که تجهیزات مورد نظر برای تست در درون محفظه قفل دار به دستگاه های تست كننده وصل شده و یا رابط اتصال آنها قطع می شود كه در این گونه موارد منبع تغذیه بایستی ایزوله بوده و نیز می بایست اطمینان حاصل شود که هر گونه انرژی ذخیره شده در منبع، از بین رفته باشد تا خطری برای افراد ایجاد ننماید. در این حالت، هادی های اتصال دهنده قسمتی از هادی های تحت تست را تشكیل داده و بنابراین دارای خطری مشابه همان هادی ها خواهند بود.

نمونه دستگاه های تست كننده
پاراگراف های زیر عمدتن مربوط به اسیلوسکوپ می شود اما می توان برخی اوقات آنها را برای دستگاه های دیگر نظیر سیگنال ژنراتور نیز مورد استفاده قرار داد.

ولتاژهای خطرناک ممکن است در قاب اسیلوسکوپ ارت شده کلاس I یا در برخی موارد در انواع معینی از اسیلوسکوپ های کلاس II با عایق دوبل پدید آیند. ولتاژهای خطرناک ممکن است از ولتاژهای اندازه گیری شده بر روی تجهیزات زیر تست ناشی شوند و یا در بعضی موارد به خاطر شکست عایقی خود اسیلوسکوپ پدید آیند. مشکلات اندازه گیری از آنجا بوجود می آیند كه بیشتر اسیلوسکوپ ها دارای ترمینال "سیگنال مشترک" متصل به شاسی اسیلوسکوپ و نیز قاب و اتصالات آن هستند. در یک اسیلوسکوپ کلاس I، این قسمت ها به هادی حفاظتی منبع تغذیه وصل می شود. این بدین معنی است که همه اندازه گیری ها باید نسبت به زمین انجام شود که البته این امر سبب محدود شدن اندازه گیری ها با اسیلوسکوپ می شود. اخیرن تکنیکی به وجود آمده که به كمك آن می توان اسیلوسکوپ را به صورت شناور وصل نمود (منظور از شناور بودن این است كه اتصال اسیلوسكوپ از طریق هادی حفاظتی منبع تغذیه حذف می شود). در این صورت قاب و محفظه اسیلوسکوپ در بالای پتانسیل زمین شناور می ماند که احتمالن خطرات برق گرفتگی خاص خود را خواهد داشت (در این حالت می توان از اسیلوسكوپ برای ولتاژهای بالا و نیز در برخی از انواع اندازه گیری ها استفاده نمود). راه اندازی یک اسیلوسکوپ با حذف هادی حفاظتی بدین معنی است که دستگاه دیگر در برابر شكست عایق داخلی حفاظت نمی شود. عیب دیگر این وضعیت از این قرار است که نیاز به ایجاد یک منطقه ایزوله از زمین وجود دارد.
چنین استفاده ای نیز مفهوم حفاظت اولیه سازنده تجهیزات را در باره حفاظت کلاس I زیر سؤال برده و بایستی از آن اجتناب نمود. تاكنون روش هایی به کار رفته اند تا به كمك آنها اندازه گیری ایمن در حالت شناور بودن اسیلوسكوپ امکان پذیر گردد. یکی از این روش ها تغذیه نمودن اسیلوسکوپ از طریق ترانسفورماتور ایزوله بوده که در این حالت مرجع زمین در منبع تغذیه حذف گردیده و امکان اندازه گیری شناور فراهم می شد.
مزیت این روش این است که منطقه ایزوله از زمین نیاز نبوده ولی عیب آن این است که اسیلوسکوپ در برابر شکست عایقی نسبت به شاسی محل استقرار خود حفاظت نمی شود (همچنین در صورت انجام اندازه گیری فشار قوی، عایق داخلی اسیلوسکوپ می تواند تحت فشار مضاعف قرار گیرد). روش دوم استفاده از مانیتور ایزوله مخصوص در تغذیه اسیلوسکوپ می باشد (که البته به آن مانیتور ایزوله خط یا مانیتور ایزوله زمین هم می گویند). این روش به اسیلوسکوپ امکان می دهد که بدون نیاز به هادی حفاظتی، به كار خود ادامه دهد كه در این صورت مانیتور به طور مدام ولتاژ بین محفظه اسیلوسکوپ و نقطه مرجع زمین را کنترل می کند. اگر ولتاژ روی محفظه اسیلوسکوپ به حد خطرناکی برسد، مانیتور منبع تغذیه اصلی را حذف کرده و معمولن دوباره هادی حفاظتی منبع تغذیه را وصل می کند. ولتاژ نمونه برای عملكرد مانیتور باید در حدود 30 ولت مؤثر باشد. در این ولتاژ است كه اسیلوسکوپ در برابر شكست عایق داخلی حفاظت می شود.

عیب این روش در آن است که تنها برای اندازه گیری سیگنال های فشار ضعیف به کار می رود زیرا در غیر این صورت، عایق داخلی اسیلوسکوپ تحت فشار فراوان قرار می گیرد.
در سال های اخیر، پیشرفت های تكنولوژی منجر به ساخت وسایل متنوعی شده است که می توانند در سیم رابط اندازه گیری اسیلوسکوپ مورد استفاده قرار گیرند. همچنین در این صورت، امکان ارت اسیلوسکوپ کلاس I نسبت به منبع تغذیه اصلی وجود داشته و می توان ولتاژهای اندازه گیری شده را ایزوله نمود تا از بروز پتانسیل در محفظه اسیلوسکوپ جلوگیری به عمل آید. برای وسایل مدرن و مخصوص از تکنیک های گوناگونی استفاده می کنند تا مشكل عایقی آنها را برطرف نموده و بتوانند به طور مثال در محدوده میلی ولت تا هزار ولت اقدام به اندازه گیری نمایند (عایق های اپتیكی موسوم به opto-isolators كه به آنها optical isolators هم می گویند، از این نمونه تكنیك های به كار رفته هستند). در ضمن به یاد داشته باشید كه عایق های به كار رفته به عنوان حفاظ های عملی و منطقی، ممكن است خطراتی نیز داشته باشند. وسایل عایقی در اشکال متنوعی عرضه شده و ممکن است مطابق میل سازنده نام هایی مختلف داشته باشند. برخی از نام های متداول برای این وسایل عبارتند از: تقویت کننده های ایزوله، تقویت کننده های دیفرانسیل، و رابط های ایزوله. انتخاب درست وسیله عایقی مطابق نوع اندازه گیری مورد نظر حائز اهمیت بوده و کاربر بایستی به توصیه سازنده نیز عمل نماید. برخی سازندگان اینک اسیلوسکوپ هایی با ورودی های ایزوله (یعنی جایی که ورودی های اندازه گیری شده از یکدیگر و نیز از شاسی اسیلوسکوپ ایزوله هستند) تا سطوح ولتاژ فشار قوی (به طور نمونه 850 ولت ماکزیمم متناوب و مستقیم) ارایه می کنند. در مورد استفاده از این تجهیزات و نیز همه اسیلوسکوپ های کلاس II تمام عایق بایستی ملاحظات لازم را به عمل آورد. اسیلوسکوپ هایی که با باتری راه اندازی می شوند را می توان برای سطوح اندازه گیری فشار قوی موجود مورد استفاده قرار داد كه البته این وسایل دارای نقطه مرجع صفر نیستند.

استفاده از کلید RCD با حداكثر جریان قطع نامی 30 میلی آمپر همراه با وسایلی مانند منابع تغذیه دستگاه های کلاس I، هویه های مورد استفاده و یا سایر تجهیزات برقی می تواند اقدام مناسبی باشد. برخی اوقات ترانسفورماتورهای ایزوله به عنوان بخشی از سیستم توزیع و تأمین كننده برق سوکت های ثابتی به كار می روند كه این سوكت ها در واقع منابع تغذیه جهت تست تجهیزات می باشند. در این صورت سوکت های فوق بایستی متفاوت از سوكت های معمولی و نیز استاندارد بوده و یا از نوع پولاریزه شده باشند تا اطمینان حاصل شود که فقط به منظور تست در نظر گرفته شده اند.

سیستم های ایمنی کار
چنانچه از لحاظ منطقی امكان پذیر باشد، باید جزئیات سیستم های ایمنی کار برای فعالیت های مربوط به تست تجهیزات به تفصیل نوشته شوند. برای ایجاد یک سیستم کاری مناسب، تمامی پرسنل باید در فرآیند ایمن سازی محیط كار درگیر باشند. اسناد تکمیلی که گهگاهی نیاز به مرور نیز دارند، باید در دسترس کارگران قرار گیرند.

در جایی که فرآیند تست کردن محدود به تست تشخیص سیستم های توزیع برق و تجهیزاتی مانند سوئیچ گیر بوده و این كار توسط اشخاص متخصص صورت گیرد، محتویات اسناد مکتوب بایستی عملیات ضروری و کاری مربوط به ایمنی را در بر گیرد. البته اسناد فوق ممکن است حاوی مطالبی نباشد كه افراد در اثر تجربه و دانش ذاتی خود كسب می كنند زیرا دانش هر فرد ذیصلاح بستگی به تجربه وی دارد و اسناد نوشتاری یاد شده، بیانگر موضوعات عمومی هستند. پرسنلی كه كار تست را مطابق تعهد سازمان خود برای مشتریان به انجام می رسانند، باید مطابق قوانینی متفاوت از دستورالعمل های مربوط به تست تجهیزات در كارخانه ها رفتار کنند. این بدین معنی است که ممکن است نیاز به دو مجموعه قانون و دستورالعمل باشد كه این موضوع بایستی در ایجاد سیستم ایمن کاری در نظر گرفته شود.

محتویات سیستم های مكتوب جهت كار ایمن، حداقل باید شامل جزئیات زیر باشند:
1. افراد مجاز به انجام تست، مكان مناسب برای تست، و نیز چگونگی دسترسی به منطقه تست و همچنین شناسایی افرادی كه نباید به این مناطق وارد شوند.
2. مکانی كه می توان در آن جا اقدام به ساخت مناطق موقت تست نمود و نیز چگونگی ساخت مناطق مزبور.
3. قوانین مربوط به عایق كاری تجهیزات و نحوه ایمن نگهداشتن عایق این تجهیزات.
4. سایر اقدامات مناسب برای حفاظت، برای مثال چگونگی استفاده از عایق های قابل انعطاف برای برداشتن پوشش تجهیزات قبل از اقدام جهت تست آنها. ضمنن توجه داشته باشید كه چنانچه استفاده از عایق های مذكور برای برداشتن پوشش تجهیزات در زمان برقدار بودن دستگاه ضروری باشد، خطر برق گرفتگی ناشی از این کار بایستی مورد ارزیابی قرار گیرد.
5. منبع تغذیه مناسب برای تأمین انرژی تجهیزات زیر تست و مخصوصن بررسی مكان هایی كه در آنها استفاده از منبع تغذیه نامناسب به بحث ایمنی لطمه نمی زند.
6. نحوه كنترل و بازرسی دستگاه های تست كننده قبل از استفاده از آنها برای فرآیند تست و نیز چگونگی گزارش نقایص موجود در دستگاه های مذكور.
7. نحوه درست استفاده از تمامی تجهیزات هشدار دهنده که بخشی از سیستم ایمنی را در مناطق مورد نظر برای تست تشکیل می دهند.
8. دستورالعمل های مربوط به اقدامات لازم در شرایط اضطراری.

آموزش
تمامی پرسنل درگیر در فرایند تست بایستی آموزش های خاص ایمنی را مطابق کاری که انجام می دهند، فرا گیرند. در مورد افرادی كه ممکن است مبادرت به ورود به مناطق تست نموده و یا به میزهای مخصوص تست دسترسی داشته باشند، باید آموزش های لازم داده شده و نیز دستورالعمل های مربوطه به آگاهی ایشان رسانده شود. در هنگام رویارویی با موارد زیر، احتمالن نیاز به آموزش های جدید خواهد بود:
1. تغییرات در طراحی محصول تولیدی و نیز تغییر در جانمایی و نصب تجهیزات
2. تغییرات در روش های تولید یا متدهای کاری
3. تغییرات در دستگاه های تست و روش های انجام تست
4. تغییرات در پرسنل تست كننده تجهیزات و سایر افرادی که ممکن است این تغییرات بر آنها اثرگذار باشد.

صلاحیت تست کنندگان
در شرکت های کوچک، برخی اوقات برق کاران و تکنسین های ماهر عملکرد سیستم های برقی را به طور روزانه کنترل می کنند. اگر این افراد درگیر تنظیم كردن دستگاه های تست كننده به منظور آماده نمودن آنها جهت انجام فرآیند تست باشند، بایستی اطمینان حاصل شود كه این افراد از تمامی جنبه های ایمنی مربوط به تست آگاهی دارند. در این گونه موارد، توصیه افراد متخصص و ذیصلاح ممکن است ضروری باشد تا به ما اطمینان دهد که روش تست به صورت ایمن انجام می شود.
وقتی اقدام به ساخت منطقه تست می شود، در امان نگهداشتن افراد غیرماهر یا بی تجربه از رویارویی با خطرات برقی، حائز اهمیت فراوان است. همچنین اقدامات مناسبی باید به انجام رسد تا از صدمه زدن به افراد ماهر و دارای دانش فنی برق جلوگیری شود. به یاد داشته باشید که در صورت عدم حفاظت، حتی ممكن است افراد ماهر نیز در تماس حادثه ساز با هادی های برقدار و خطرناک قرار گیرند. بنابراین بدون ایجاد محیطی ایمن و حفاظت شده نباید تنها بر صلاحیت فنی افراد برای انجام كارهای برقی تكیه كرد.

اقدامات انجام شده را باید به طور منظم مرور کرد تا اطمینان حاصل شود که این اقدامات به خوبی انجام شده و نیز برای کار مورد نظر مناسب هستند. از جمله موضوعات مهم در مرور اقدامات ایمنی، این است كه کارگران باید آموزش های کافی را فراگرفته و از نحوه اصلاح روش های کاری ایمن آگاهی یابند. این مورد مخصوصن در زمان بروز تغییر در طراحی محصول تولیدی و انجام تست های مربوطه و نیز لحاظ نمودن موارد مربوط به حفاظت، اهمیت ویژه ای دارد. وظیفه مرور اقدامات مربوط به طراحی محصول تولیدی و انجام تغییرات مورد نظر در باره روش های ایمنی را می توان به فردی ذیصلاح محول كرد تا از طریق مذاكره با پرسنل تست كننده بتواند در زمینه مسایل ایمنی اقدام مناسبی به انجام رساند. مرور اقدامات ایمنی را بایستی هنگامی به انجام رساند که تغییراتی به وقوع پیوسته و این تغییرات بر کار تست اثر گذار باشند، مانند تغییر در روش های تولید، تغییر در نحوه عرضه محصول، تغییر در دستگاه های تست كننده و روش های تست و یا تغییر در پرسنل تست كننده تجهیزات.
وقتی که کار تست توسط پیمانکاران دعوت شده به سایت انجام می شود، ترتیب کار ایمن بایستی مورد بحث و بررسی قرار گرفته و پیش از شروع کار ترجیحن در مرحله مذاکره برای قرارداد مورد توافق قرار گیرد. این کار سبب می شود که هر فرد درگیر در فرآیند تست، بداند که چه کسی در حال انجام تست بوده و چه کسی مسئول انجام کار است و بدینسان کار با ایمنی و بدون بروز خطر برای کارگران پیمانکار، کارگران سایت و سایر افرادی که ممکن است به نحوی در معرض خطر باشند، انجام خواهد شد. در حالت خاص فردی که مسئول ایمن سازی محیط و تجهیزات مربوطه است، بایستی شناسایی شده و صلاحیت وی مورد توافق طرفین قرار گیرد.

ادامه دارد... (راهنمای 4 یا منابع، را ببینید)

منبع: HSE
جهت مشاهده منابع کامل به بخش چهارم (منابع) این راهنما مراجعه نمایید.
مترجم: نامشخص

باز نشر و ویرایش:
www.smsm.ir
دانشنامه مرجع مهندسی ايران

نوشتار های مرتبط:
رعایت ایمنی در تست تجهیزات برقدار (راهنمای عمومی 1)
رعایت ایمنی در تست تجهیزات برقدار (راهنمای عمومی 2)
رعایت ایمنی در تست تجهیزات برقدار (منابع)

مطالب پیشنهادی:
بازرسی مخازن تحت فشار: نقشه خوانی  Inspection of pressure vessels: Map Reading  
بررسی نشتی گاز در مخازن و لوله های نفت و گاز (چکیده نتایج یک پایان نامه کارشناسی ارشد)
منابع و روش های نوین در تولید برق و راکتور های هسته ای  پروژه پاورپوینت PowerPoint  
پروژه پیرامون نیروگاه های سیکل ترکیبی به صورت پاور پوینت PowerPoint  
هورمون های گیاهی و کاربرد آن در گیاه و باغبانی  Plant hormones, use in plants and gardening  
كار رله چیست؟  What is the relay  
جزوه درس مکانیک سیالات  PDF  Fluid Mechanic  
پمپ چیست؟ آشنایی با انواع پمپ ها  What is the pump? Understanding the different types of pumps 
انواع حافظه ها و نحوه برنامه ریزی آنها  Memory types and how they plan  
طراحی یک سیستم امنیتی برای شبکه های کامپیوتری  Security system for computer networks  
کیفیت در نرم افزار واقعاً به چه معناست!؟  Software Quality  
چرخه سوخت هسته ای: از استخراج اورانیوم تا تولید انرژی  Nuclear fuel cycle  

نوع مطلب : مهندسی برق - قدرت
نوشته شده در شنبه ۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۱ توسط SMSM |           |